Acil Taşıma Teknikleri

Genel Bilgiler

Gelişen teknolojiyle birlikte doğal afetlerin varlığı insanoğlunun her an yaşamı tehlikeye sokan bir durumla karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır. Öyle ki; bazen motorlu araç kazası sonrasında araçta sıkışan birine müdahale, bazen de heyelan ya da deprem sonrası göçük altında kalan birine yardım etme ihtiyacı ortaya çıkabilmektedir. Ancak yardım etme amacıyla başlanan kurtarma çabası her zaman yüz güldürücü sonuçlara ulaşamamaktadır.

Olay sırasında kendi hayatını gözetmeksizin mücadele içerisine giren bir ilk yardımcı hem kendisinin hem de yardım etmek istediği kişinin hayatını kaybetmesine ya da durumun daha da kötüye giderek sakatlanmasına neden olabilmektedir. Olayın ortaya çıkış nedeni ne olursa olsun öncelik olay yeri güvenliği, dolayısıyla ilk yardımcının ve hasta/yaralının güvenliğinin sağlanması çok önemlidir. Mevcut durumun ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesi ve oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmak önemlidir. Bu nedenle ilkyardımcı kendi güvenliğini riske sokmaksızın gereksiz zorlama ve yaralanmalara engel olmak için birtakım kurallara uymak zorundadır. Öncelikle yardım istenmeli ve ekip şeklinde hareket edilmelidir.

Taşıma teknikleri uygulanırken uyulması gereken temel kurallar:

• Hasta/yaralıya yakın mesafede durulmalı
• Kuvvetli ve uzun kas grupları kullanılmalı
• Sırt gerginliğini korumak için diz ve kalçalar bükülmeli
• Yerden destek alacak şekilde her iki ayağı da kullanarak, destek ayağı arkada olacak şekilde biri diğerinden biraz önde yerleştirilmeli
• Kalkarken, ağırlığı kalça kaslarına vererek dizler en uygun biçimde tutulmalı
• Baş her zaman düz tutulmalı, homojen ve düzgün bir şekilde hareket ettirilmeli
• Yavaş ve düzgün adımlarla yürünmeli ve adımlar omuzdan daha geniş olmamalı
• Ağırlık kaldırırken karın muntazam tutulup uyluk kasları kullanılmalı
• Omuzlar, kalça kemiğinin ve omuriliğin hizasında tutulmalı
• Yön değiştirirken ani dönme ve bükülmelerden kaçınılmalı ve
• Hasta/yaralı mümkün olduğunca az hareket ettirilmelidir.

Uygun ilk yardım müdahalesi sonrası nakledilmesi gereken hasta/yaralının nakli sırasında uyulması gereken temel kurallar:

• Gerekli olmadığı sürece hasta/yaralı hareket ettirilmemelidir. Ancak tehlike söz konusuysa, her türlü riske rağmen hasta/yaralının acil taşınması zorunlu hale gelebilir. Bu durumda eğer mümkünse hasta/yaralı en kısa sürede güvenli bir yere taşınmalıdır.
• Nakil hızlı ancak güvenli şekilde gerçekleştirilmelidir.
• Hasta/yaralı baş-boyun-gövde ekseni esas alınarak en az altı destek noktasından kavranmalıdır.
• Tüm hareketleri yönlendirecek sorumlu bir kişi olmalı, bu kişi hareketler için gereken komutları (dikkat, kaldırıyoruz gibi) vermelidir. Bu kişi genellikle ağırlığın fazla olduğu ve en fazla dikkat edilmesi gereken bölge olan baş ve boyun kısmını tutan kişi olmalıdır.
• Nakil esnasında hasta/yaralının genel durumu, solunumu, bilinci ve mevcut durumundaki değişiklikler (vücut dışına herhangi bir kanama olup olmaması gibi) meydana gelmişse oluş zamanı belirtilerek kayıt altına alınmalıdır.

Acil Taşıma Teknikleri

Taşıma esnasında ortamda bulunan kişi sayısı, olayın şekli, nakledilecek sağlık tesisine olan uzaklık ve ulaşımın sağlanacağı yolun durumu kullanılması planlanan taşıma yönteminin nasıl olması gerektiğinin belirlenmesinde etkilidir.

1. Araç içerisindeki hasta/yaralının taşınması (Rentek manevrası): Patlama, yangın ya da solunumun durması gibi hayati tehdit oluşturan bir durum söz konusu ise araç içerisindeki hasta/yaralının özellikle omurgasını koruyarak tahliye edilmesini sağlayan yöntemdir. İlk yardımcı kurtarma işlemleri sırasında araç içerisindeki yaralı sayısını, yaralının konumunu ve hava yastığının açılıp açılmadığını mutlaka kontrol etmelidir. Olay yerine ulaşan sağlık ekibine bu konuda bilgilendirme yapmalıdır. Hasta/yaralının araç içerisinden çıkarma işlem basamakları şu şekilde olmalıdır:
2. Olay yerinin; ilk yardımcı, hasta/yaralı ve çevredekiler açısından güvenli olduğundan emin olun.
3. Hasta/yaralının omuzlarına hafifçe dokunarak “İyi misin?” diye sorarak bilinç değerlendirmesi yapın.
4. Eğer ortamda başka birileri varsa, onlardan 112 acil yardım numarasını aramalarını isteyin, yoksa bizzat kendiniz arayın.
5. Göğüs hareketlerini gözlemleyerek hasta/yaralının nefes alıp almadığı kontrol edin.
6. Hasta/yaralının ayaklarının pedala sıkışmadığından emin olun ve emniyet kemerini açın.
7. Hasta/yaralıya hafif hareketlerle yan tarafından yaklaşın ve bir elle kolu diğer elle de çenesini kavrayarak boynunu tespit edin.
8. Hasta/yaralıyı baş-boyun ve omurga hizasını bozmadan aynı düzlem üzerinde araçtan dışarı çekin.
9. Hasta/yaralıyı yavaşça yere veya sedyeye yerleştirin.

• Tek kişilik taşıma teknikleri:
• Sürükleme yöntemi ile taşıma: Özellikle çok kilolu ve kurtarıcıdan daha iri yapılı hasta/yaralının taşınması gerekiyorsa ve dar, basık ve geçiş güçlüğü olan yerden çıkarmalarda herhangi bir yaralanmaya neden olmamak için seçilebilecek bir yöntemdir. Sürükleme yöntemleri ayak bileklerinden ya da koltuk altından tutarak sürükleme şeklinde uygulanabilir.

1. Kucakta taşıma (Önde beşik yöntemi): Bilinci açık olan çocuklar ya da zayıf yetişkinler için kullanışlı bir yöntemdir. Uygulama basamakları şu şekildedir:
2. Bir elle hasta/yaralının dizlerinin altından tutularak destek alınır.
3. Diğer elle gövdenin ağırlığı yüklenerek sırtından kavranır.
4. Hasta/yaralıya kollarını ilk yardımcı boynuna dolaması söylenir.
5. Ağırlık dizlere verilerek kalkılır.

• Omuzdan destek alarak taşıma (Yan koltuk desteği): Hafif ve yürüyebilecek durumdaki hasta/yaralıların taşınmasında kullanılır. Ortamda bulunan ilk yardımcı sayısına göre bir ya da daha fazla ilk yardımcı tarafından uygulanabilir.
• İlk yardımcı hasta/yaralının bir kolunu kendi boynuna dolayarak destek verir.
• İlk yardımcı boşta kalan kolu ile de hasta/yaralının belini tutarak yardım eder.

• Sırtta taşıma (Denk kayışı): Bilinci açık hasta/yaralının taşınmasında tercih edilen bir yöntemdir. Uygulama basamakları şu şekildir:
• İlk yardımcı hasta/yaralıya sırtı dönük olarak çömelir ve bacaklarını kavrar.
• Hasta/yaralının kolları ilk yardımcının göğsünde birleştirilir.
• Ağırlık dizlere verilerek hasta/yaralı kaldırılır.

• Omuzda taşıma (İtfaiyeci Yöntemi): Yürüyemeyen ya da bilinci kapalı hasta/yaralının taşınmasında kullanılabilir. Uygulama basamakları şu şekildedir:
• İlk yardımcının bir kolu boşta olacağından merdiven ya da bir yerden rahatlıkla destek alınabilir.
• İlk yardımcı sol kolu ile omzundan tutarak hasta/yaralıyı oturur duruma getirir.
• Çömelerek sağ kolunu hasta/yaralının bacaklarının arasından geçirir.
• Hasta/yaralının vücudunu sağ omzuna alır.
• Sol el ile hasta/yaralının sağ elini tutar, ağırlığı dizlerine vererek kalkar.
• Hasta/yaralının önde boşta kalan bileği kavranarak hızla olay yerinden uzaklaştırılır.

• Birden fazla kişi ile yapılan taşıma teknikleri
• İki kişi ile ellerin üzerinde taşıma (Altın Beşik Yöntemi): Hasta/yaralının ciddi bir yaralanması yoksa ve yardım edebiliyorsa iki, üç veya dört elle altın beşik yapılarak taşınabilir. Uygulama basamakları şu şekildedir:
• İki elle: İlk yardımcıların birer elleri boşta kalır, bu elleri birbirlerinin omzuna koyarlar, diğer elleri ile bileklerinden kavrayarak hasta/yaralı oturtulur.

• Üç elle: Birinci ilk yardımcı bir eli ile ikinci ilk yardımcının omzunu kavrar, diğer eli ile ikinci ilk yardımcının el bileğini kavrar. İkinci ilk yardımcını bir el ile birinci ilk yardımcının bileğini, diğer eli ile de kendi bileğini kavrar.

• Dört elle: İlk yardımcılar bir elleri ile diğer el bileklerini, öbür elleri ile de birbirlerinin bileklerini kavrarlar.

• Kollar ve bacaklardan tutarak taşıma (Teskereci yöntemi): Hasta/yaralı bir yerden kaldırılarak hemen başka bir yere aktarılacaksa kullanılır. İki ilk yardımcı tarafından uygulanır. İlk yardımcılardan biri sırtı hasta/yaralıya dönük olacak şekilde bacakları arasına çömelir ve elleri ile hasta/yaralının dizleri altından kavrar. İkinci ilk yardımcı hasta/yaralının baş tarafına geçerek kolları ile koltuk altlarından kavrar. Bu şekilde kaldırarak taşırlar.

• Omuzdan destek alarak taşıma (Yan koltuk desteği): Hafif ve yürüyebilecek durumdaki hasta/yaralıların taşınmasında kullanılır. Ortamda bulunan ilk yardımcı sayısına göre bir ya da daha fazla ilk yardımcı tarafından uygulanabilir.
• İlk yardımcı hasta/yaralının bir kolunu kendi boynuna dolayarak destek verir.
• İlk yardımcı boşta kalan kolu ile hasta/yaralının belini tutarak yardım eder.

• Sandalye ile taşıma: Hasta/yaralının bilinçli olması gereklidir. Özellikle merdiven inip çıkarken çok kullanışlı bir yöntemdir. İki ilk yardımcı tarafından uygulanır. Biri sandalyeyi arka taraftan, oturulacak kısma yakın bir yerden, diğeri sandalyenin ön bacaklarını aşağı kısmından kavrayarak taşınır.

• Sedye ile taşıma yöntemi:

Sedye ile taşıma yönteminde kullanılmak üzere bir sedyenin yapılması gerekir. Bunun için kullanılabilecek yöntemler;

Bir battaniye ile geçici sedye oluşturma: Tek bir battaniye ile sedye oluşturma sırasında battaniye yere serilir ve kenarları rulo yapılır. Hasta/yaralı üzerine yatırılarak kısa mesafede güvenle taşınabilir.

Bir battaniye ve iki kirişle geçici sedye oluşturma: Yeterli uzunlukta iki kiriş ile sedye oluşturmak mümkündür. Bu uygulama şu şekilde yapılır:

• Bir battaniye yere serilir.
• Battaniyenin 1/3’üne birinci kiriş yerleştirilir ve battaniye bu kirişin üzerine katlanır.
• Katlanan kısmın bittiği yere yakın bir noktaya ikinci kiriş yerleştirilir.
• Battaniyede kalan kısım bu kirişin üzerini kaplayacak şekilde kirişin üzerine doğru getirilir.
• Hasta/yaralı bu iki kirişin arasında oluşturulan bölgeye yatırılır.

Hasta/yaralının sedyeye aktarılması:

Hasta/yaralının sedyeye aktarılması için kaşık, köprü, karşılıklı durarak kaldırma veya kütük yuvarlama tekniklerinden herhangi biri kullanılabilir.

• Kaşık Tekniği: Bu teknik hasta/yaralıya sadece bir taraftan ulaşılması durumunda üç ilk yardımcı tarafından uygulanır.
  • İlk yardımcılar hasta/yaralının tek bir yanında bir dizleri yerde olacak şekilde diz çökerler.
  • Hasta/yaralının elleri göğsünde birleştirilir.
  • Birinci ilk yardımcı baş ve omzundan, ikinci ilk yardımcı sırtının alt kısmı ve uyluğundan, üçüncü ilk yardımcı dizlerinin altından ve bileklerinden kavrar. Daha sonra kendi ellerini hasta/yaralının vücudunun altından geçirerek kavrarlar.
  • Başını ve omzunu tutan birinci ilk yardımcının komutu ile tüm ilk yardımcılar aynı anda hasta/yaralıyı kaldırarak dizlerinin üzerine koyarlar.
  • Aynı anda tek bir hareketle hasta/yaralıyı göğüslerine doğru çevirirler.
  • Sonra uyumlu bir şekilde ayağa kalkar ve aynı anda düzgün bir şekilde sedyeye koyarlar.

• Köprü Tekniği: Hasta/yaralıya iki taraftan ulaşılması durumunda dört ilk yardımcı tarafından yapılır.
  • Üç ilk yardımcı bacaklarını açıp hasta/yaralının üzerine hafifçe çömelerek yerleşirler.
  • Bunlardan birincisi hasta/yaralının başını koruyacak şekilde omuz ve ensesinden, ikincisi kalçalarından, üçüncüsü ise dizlerinin altından tutar.
  • Birinci ilk yardımcının komutu ile ilk yardımcılar birlikte hareket ederek hasta/yaralıyı kaldırırlar.
  • Dördüncü ilk yardımcı sedyeyi arkadaşlarının bacakları arasına iterek hastanın altına yerleştirir ve hasta/yaralı ilk yardımcılar tarafından sedyenin üzerine yavaşça konur.

• Karşılıklı durarak kaldırma: Omurga yaralanmalarında ve şüphesinde kullanılır. Üç ilk yardımcı tarafından uygulanır.
  • İki ilk yardımcı hasta/yaralının göğüs hizasında karşılıklı diz çökerler.
  • Üçüncü ilk yardımcı hasta/yaralının dizleri hizasında diz çöker.
  • Hasta/yaralının kolları göğsünün üzerinde birleştirerek düz yatması sağlanır.
  • Baş kısımdaki ilk yardımcılar kollarını baş-boyun eksenini koruyacak şekilde hasta/yaralının sırtına yerleştirirler.
  • Hasta/yaralının dizleri hizasındaki üçüncü ilk yardımcı kollarını açarak hasta/yaralının bacaklarını düz olacak şekilde kavrar. Verilen komutla, tüm ilk yardımcılar hasta/yaralıyı düz olarak kaldırarak sedyeye yerleştirirler.

• Kütük yuvarlama tekniği: Bu teknik; baş-boyun ya da omurga yaralanmasından şüphelenilen tüm hasta/yaralılara uygulanır. Amaç, hasta/yaralının bazı müdahaleler ve taşıma sırasında daha fazla zarar görmesini engellemektir. Uygulama sırasında dikkat edilmesi gereken husus, hasta/yaralının yan tarafına döndürülmesi sırasında baş-boyun ve omurganın aynı hizada tutulmasıdır.

Bu tekniği uygun bir şekilde gerçekleştirebilmek için en az 2 (iki) ilk yardımcı gereklidir. Ancak baş-boyun ya da omurga yaralanmasından şüphelenilen hastalarda ideal olanı en az 4 (dört) ilk yardımcının bulunmasıdır.

• Hasta/yaralının başını tutmak ve tekniği yönlendirmek için 1 (bir) ilk yardımcı
  • Göğüs, karın ve alt uzuvları destekleyerek hastayı döndürmek için 2 (iki) ilk yardımcı
  • Planlanan faaliyeti (sedyenin yerleştirilmesi gibi) gerçekleştirmek için 1 (bir) ilk yardımcı

Uygulamanın 4 (dört) ilk yardımcı ile yapılışı ve hasta/yaralının sedye üzerine alınışı:

1. Aşama: Hasta/yaralının başını tutacak olan ilk yardımcı hasta/yaralının baş kısmına geçer. Hasta/yaralıya tekniği açıklar ve hareketsiz kalmasını ister.
2. Aşama: Her iki elinin avuç içlerini hasta/yaralının kulaklarının üzerine gelecek şekilde yerleştirir. Herhangi bir çekme, itme ya da döndürme hareketi uygulamadan baş ve boynu nötr (düz) pozisyonda tutar.
3. Aşama: Hasta/yaralının yan tarafında yer alan ve hastanın döndürülmesinde görev alacak olan ilk yardımcılar hasta/yaralı hangi tarafa döndürülecek ise o tarafa geçerler. Bunun için bir tanesi hasta/yaralının göğüs hizasına, diğeri ise bacak hizasına geçip diz çöker. Eğer hasta/yaralının kollarından biri yaralanmış ise döndürme işlemi sağlam olan tarafa doğru yapılır.
4. Aşama: Döndürme işlemine başlamadan önce göğüs hizasında yer alan ilk yardımcı hasta/yaralının yakın kolunu dizleri ile sabitleyerek yerinde tutar. Uzak olan kol ise herhangi bir yaralanma yoksa hasta/yaralının göğsünün üzerine yerleştirilir.
5. Aşama: Göğüs hizasında yer alan ilk yardımcı, hasta/yaralının karşı taraftaki omuz ve kalçasından, bacak hizasında yer alan ilk yardımcı ise uyluk ve baldırından tutar. Mümkünse hasta/yaralının bacakları arasına yastık konur.
6. Aşama: Herkes hazır olduğunda, baş tarafta yer alan ilk yardımcıdan gelen komutlara uyularak ve eş zamanlı olarak “3”, “2”, “1” şeklinde sayarken hasta/yaralı yan tarafına doğru döndürülür.
7. Aşama: Döndürme sırasında hasta/yaralının baş ve boynu nötr (düz) pozisyonda tutulur.
8. Aşama: Bu aşamada hasta/yaralının baştan ayağa kadar arka tarafı hızlı bir şekilde bir ilk yardımcı (tercihen 4. ilk yardımcı) tarafından yaralanmalar için incelenir.
9. Aşama: Hasta/yaralı, döndürme işleminde yer alan ilk yardımcılar tarafından 30-45 derece bir açı ile tutulurken 4. ilk yardımcı hastanın altına sedye yerleştirir.
10. Aşama: Baş tarafta yer alan ilk yardımcıdan gelen komutlara uyularak ve eş zamanlı olarak “3”, “2”, “1” şeklinde sayarken hasta/yaralı tekrar sedye üzerine gelecek şekilde sırt üstü pozisyona getirilir.

Taşıma sırasında hasta/yaralının sedyeden düşmemesi ve ilk yardımcıların taşıma sırasında zarar görmemeleri için birtakım kurallara uyulması gerekir. Bunlar;

• Hasta/yaralının sedyeden düşmesini önlemek için sedyeye sabitlenmeli
• Sedye daima yatay pozisyonda olmalı ve hasta/yaralının başı gidiş yönünde olmalı
• Tercihen kas gücü daha fazla olan ilk yardımcı baş kısmında konumlanmalı
• Sedye hareketlerini yönlendirmek için ilk yardımcılardan biri sorumlu olmalı ve hareket onun komutlarıyla sağlanmalı
• Sedyenin baş kısmında yer alan ilk yardımcı sağ, arkadaki ilk yardımcı sol ayağıyla yürümeye başlanmalı ve
• Hasta/yaralı battaniye ya da çarşaf gibi bir malzeme ile sarılmalıdır.

Sedye üzerine alınmış olan hasta/yaralı, ilk yardımcı sayısına göre iki ya da dört kişi ile taşınabilir.

Sedyenin iki ilk yardımcı tarafından taşınması:

• Her iki ilk yardımcı yere eğilerek, sırtları düz, bacakları kıvrık olacak şekilde sedyenin iki ucundaki iç kısımlarda dururlar.
• Komutla birlikte sedyeyi kaldırırlar ve yine komutla dönüşümlü adımla yürümeye başlarlar.
• Önde yürüyen yoldaki olası engelleri haber vermekle sorumludur.

Sedyenin dört ilk yardımcı tarafından taşınması: Hasta/yaralının durumu ağır ya da yol uzun, zor ve engelli ise sedye dört ilk yardımcı” ile taşınmalıdır.

• İlk yardımcılardan ikisi hasta/yaralının baş, diğer ikisi ise ayak kısmında sırtları dik, bacakları bükülü olarak sedyenin yan kısımlarında çömelirler. Sedyenin sapından tutarlar ve yukarı komutu ile sedyeyi kaldırırlar.
• Sedyenin sol tarafından tutanlar sol, sağ tarafından tutanlar ise sağ adımlarıyla yürümeye başlarlar.
• Dar bölgeden yürürken ilk yardımcılar sırtlarını sedyenin iç kısmına vererek yerleşirler.
• Merdiven veya yokuş inip çıkarken, sedye mümkün olabilecek en yatay pozisyonda tutulmalıdır. Buna göre taşıma işlemini gerçekleştiren ilk yardımcılar sedyenin pozisyonunu ayarlayabilmek için bir tarafı omuz hizasından tutarken diğer taraf uyluk hizasında tutmalıdır.

Özet

• Genel bir kural olarak zarar vermemek amacıyla, hasta/yaralının yeri değiştirilmemeli ve dokunulmamalıdır. Ancak tehlike söz konusuysa, her türlü riske rağmen acil taşıma zorunlu hale gelir. Bu nedenle ilkyardımcı kendi güvenliğini de göz önünde tutarak hasta/yaralıyı güvenli bir alana almalıdır.
• Taşıma işlemleri mevcut olayın durumuna, ortamda bulunan yardımcı sayısına ve müdahale edilecek hasta/yaralının durumuna göre değişiklik göstermektedir. Örneğin araç içinde sıkışmış bir yaralı ya da kucakla taşınabilecek hafif bir kişi ya da olayın gerçekleştiği alan engebeli, hastanın mevcut durumu ağır ise farklı yöntemler kullanılmalıdır.
• Baş-boyun ve gövdeyi içeren travmalarda omurga yaralanmasının olabileceği mutlak akılda tutulmalıdır. Bu nedenle nakil esnasında yaralının hareket kısıtlılığına dikkat edilmelidir.
• Hasta/yaralının nakil esnasında mevcut durumu gözetim altında tutulmalı ve herhangi bir değişiklik olması halinde gerekiyorsa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.