Çevresel Aciller

Bu konu başlığında yanık, soğuk ve sıcak acillerinde ilk yardım anlatılacaktır.

YANIKLAR

Yanık, cilt ve/veya ciltaltı dokularda; ısı, soğuk, elektrik, radyasyon veya kimyasal ajanlara maruz kalarak oluşan akut hasarlanmaya verilen isimdir. Yanıklar, kaza sonucu yaralanmaların önde gelen nedenlerindendir. Dünyada her yıl yaklaşık 2,5 milyon insan yanıktan etkilenmektedir. Yanıkta esas etkilenen organ cilttir. Cilt, üst ve alt olmak üzere iki tabakadan oluşur. Yanığın büyüklüğü ve derinliği; sebep olan maddeye, sıcaklığa ve maruziyet süresine bağlı olarak değişiklik gösterir.

Cilt, insan vücudunda farklı yerlerde farklı kalınlıkta olduğundan dolayı, aynı süre ve şiddetteki ısı, farklı bölgelerde farklı derinliklerde yanıklara neden olabilir.

Bu konu başlığında yanıklar oluş şekilleri de dikkate alınarak üç başlık altında incelenecektir. Bunlar;

• Termal yanıklar
• Kimyasal yanıklar
• Elektrik yanıkları

Termal Yanıklar

En sık görülen yanık tipidir. Genellikle ev kazaları şeklinde karşımıza çıkar. Yaralanmanın şiddeti; termal ajanın (sıcak su, alev gibi) sıcaklık derecesi, maruz kalma süresi ve dokunun ısıyı iletme özelliğine bağlı olarak değişir. 44^oC’nin altındaki sıcaklıklar genellikle yanıklara neden olmadan tolere edilirken, 60^oC’nin üzerinde hücre ölümü meydana gelir.

Yanığın Ciddiyetini Belirleyen Faktörler Nelerdir ?

• Derinlik
• Yaygınlık
• Bölge
• Enfeksiyon riski
• Yaş
• Solunum yoluyla görülen zarar ve
• Önceden var olan hastalıklardır.

Termal Yanıklarda Belirti ve Bulgular

Termal yanıklarda belirti ve bulgular yanık derinliğine göre değişir. Bu yüzden yanıklar 4 (dört) derece olarak tarif edilir. Bunlar:

1. Derece Yanık: Ciltte kızarıklık, ağrı ve yanık bölgede ödem vardır. Yanık cildin üst tabakası ile sınırlı olup, kızarıklık ve ağrıyla karakterizedir. Yanık bölgesi kırmızıdır ve bül adı verilen içi sıvı dolu kabarcık oluşumu gözlenmez. Genellikle birkaç gün içinde ya da bir haftada iyileşir. Güneş yanıkları en klasik örneğidir.

2. Derece Yanık: Ciltte içi su dolu kabarcıklar ortaya çıkar. Ağrılıdır. Cildin kendini yenilemesi ile kendi kendine iyileşir. Cildin hem üst hem alt tabakası etkilenmiştir. Yüzeyel ya da derin olabilir.

• Yüzeyel ikinci derece yanıklarda: Cilt kırmızı ve içi su dolu kabarcıklar vardır.  Yanık yüzeyi hafif nemli, parmakla üzerine bastırıldığında ve gerginlik hissiyle birlikte çok ağrılıdır. Genellikle 2-3 hafta içinde küçük bir iz bırakarak iyileşir.
• Derin ikinci derece yanıklarda: Cildin alt tabakalarında yer alan kıl kökleri, yağ bezleri ve salgı bezleri de etkilenir. Ağrısı daha azdır. Yer yer kırmızı alanların yanında ağarmış gibi görünen beyaz alanlar vardır. Yanık alanı soluk beyazdan sarıya kadar giden renklerde olabilir ve içi su dolu kabarcıklar görülür. Genellikle 2-3 haftadan önce iyileşmezler. Özellikle çocuklarda ciddi yara izleri, dokularda sertlik ve esneklik kaybına neden olurlar. Günler içerisinde 3. derece yanığa ilerleyebilirler.

3. Derece Yanık: Cildin tüm tabakaları etkilenmiştir. Özellikle kaslar, sinirler ve damarlar etkilenir. Görünüşü kuru, sert, beyaz ya da kahverengi olabileceği gibi, kömürleşmiş bir görünümde de olabilir. Sinirler zarar gördüğü için ağrı yoktur.

4. Derece yanıklar: Cildin tüm tabakalarına ilave olarak yanık, cilt altı yağ doku boyunca da uzanır. Ayrıca kısmen kas ve kemik dokusu da hasar görmüştür. Sert ve kömürleşmiş durumdadır. Yer yer derinliği değişen yanık alanları görülür.

Yanığın Vücuttaki Olumsuz Etkileri

Yanık; derinliği, yaygınlığı ve oluştuğu bölgeye bağlı olarak organ ve sistemlerde işleyiş bozukluğuna yol açabilir. Ağrı ve sıvı kaybına bağlı olarak şok dahi meydana gelebilir. Hasta/yaralının kendi vücudunda bulunan mikrop ve toksinlere bağlı olarak enfeksiyon oluşabilir.

Termal Yanıklarda İlk Yardım

Termal yanıklara yapılacak erken ve doğru ilk yardım yanığın oluşturduğu hasar ve yaygınlığı azaltır. Aynı zamanda iyileşme sürecine de olumlu katkı sağlar. Bunun için:

• Öncelikle olarak olay yeri değerlendirilerek, ilk yardımcı ve hasta/yaralı açısından olay yeri güvenliğini sağlayın.
• Yanma nedenini ortadan kaldırın. Ateş varsa söndürün, gerekiyorsa elektrik sigortalarının kapatılması gibi olası riskleri ortadan kaldırın.
• Alev almış ve hala yanmakta olan hasta/yaralının paniğine engel olun. Koşmasını engelleyin. Yerde yuvarlanması sağlayın. Mümkünse üzerini battaniye ya da bir örtü ile kapatarak alevin hava ile temasını kesin.
• Eğer gerekli ise hasta/yaralıyı, taşıma tekniklerini kullanılarak müdahalenin yapılabileceği güvenli bir alana taşıyın.
• Hasta/yaralının yaşam belirtileri değerlendirin.
• Solunum yolunun etkilenip etkilenmediğini, eğer etkilenmişse solunum sıkıntısı olup olmadığını kontrol edin. Etkilenme varsa ve eğer temin edilebilirseniz hastaya oksijen verin.
• Yanık bölgeyi en az 20 dakika soğuk su altında tutun. Ancak yanık yüzeyi büyükse ısı kaybı çok olacağından bu işlemi yapmayın. Bunun yerine yanmış bölgelere soğuk su ile ıslatılmış gazlı bez ya da temiz bir bez örterek soğutma işlemini yapın. Bu işlemi 15-30 dakika olacak şekilde uygulayın. Bu sayede küçük ve orta dereceli yanıklarda soğutma ile yaralanma alanı en aza indirilebilir.
• Soğutma işlemi yaparken hasta/yaralıyı battaniye ile örtün. Bu hastanın ısı kaybetmesini engeller. Özellikle yanık alanı %10 ve daha fazla olan hastalarda vücut ısısını 35 ^oC’nin altına düşürmekten kaçının.
• Hasta/yaralının yanmış alandaki giysilerini cildi kaldırmadan çıkarın. Giysi çıkarma işlemini soğutma sonrasına bırakın ve mümkünse elbiseleri dikiş yerlerinden keserek çıkarın.
• Hijyen ve temizliğe dikkat edin. Kirli yanık alanlarını (katran, asfalt, toprak gibi yanık alanında kirliliğe neden olan kimyasallar) sadece su ve sabun kullanarak iyice yıkayın.
• Elbiseler çıkarıldıktan sonra mümkünse yanık yerlerini tiftiksiz, kuru ve temiz bir malzeme ile (Örneğin plastik streç film gibi) örtün.
• Şişme (Ödem) oluşabileceği düşünülerek yüzük, bilezik ve saat gibi eşyaları çıkarın. Yanık nedeniyle meydana gelmiş olan ölü dokuları temizleyin.
• Şişmeyi (Ödem) engellemek için 24 ila 48 saat süresince yanmış olan kolları ve bacakları kalp seviyesinden yüksekte tutun.
• Yanık dışı yaralanmaların yanıkla birlikte olabileceğini unutmayın.
• 112 acil yardım numarasının aranarak yardım istenmesi gerektiği durumlarda gecikmeyin.

Dikkat edilmesi gereken hususlar

• İçi su dolu kabarcıklar patlatılmamalıdır.
• Yanık yüzeyine diş macunu, yoğurt, buz, pudra ve merhem vs gibi maddeler sürülmemelidir.
• Yanık bölgelerine bandaj veya gazlı bez uygulaması yapılmamalıdır. Eğer mutlaka bir uygulama yapılması gerekiyorsa kan dolaşımını bozmayacak şekilde yapışkan olmayan yara örtüleri kullanılmalıdır.

c) Özet

• Termal yanıklar en sık görülen yanık tipidir.
• Genellikle ev kazaları şeklinde karşımıza çıkar.
• Termal yanıkların dört derecesi vardır ve en ağır olanı 4. derecedir.
• Erken ve doğru ilk yardım yanığın oluşturduğu hasar ve yaygınlığı azaltır.
• İlk yardım uygulaması yapılırken güvenlik ihmal edilmemelidir.
• Yanma işleminin sonlandırılması ve soğutma işlemleri doğru şekilde ve hızla yapılmalıdır.
• 112 acil yardım numarası aranarak tıbbi yardım istenmesi gerektiği durumlarda gecikilmemelidir.

Kimyasal Yanıklar

Kimyasal yanıklar, sayısı gün geçtikçe artan endüstriyel ürünlerden kaynaklanan, genellikle cildin, gözlerin, kolların, ellerin ve bacakların etkilendiği bir yanık türüdür. Genellikle iş kazaları şeklinde karşımıza çıkarlar. Asit, alkali ya da petrol ürünlerinden kaynaklanabilir. Hem asit hem de baz özellikli kimyasallar maddeler ciddi doku hasarına neden olabilirler.

Kimyasal yanıkların termal yanıklardan en önemli farkı, kimyasal madde tamamen uzaklaştırılıncaya kadar yanmanın derin dokulara ilerleyecek şekilde devam etmesidir. Kimyasal yanıklarda yaralanma şiddetinin en önemli belirleyicisi, cilt ile kimyasal maddenin temas süresidir. Kimyasal maddenin ciltteki derinliği, akciğer ve gözlerin etkilenip etkilenmemesi de yaralanmanın ciddiyetine etki eden faktörler arasında yer alır.

Bazı kimyasallar cildi tahriş edebilir, yakabilir veya nüfuz edebilir ve bazen ölüme de sebebiyet verebilir. Isı veya elektrik çarpmasından kaynaklanan yanmaların aksine, bu yanıklar yavaşça gelişebilir.

Kimyasal yanıklar her zaman ciddi olarak düşünülmeli ve tıbbi yönden de takip edilmelidir.

Kimyasal Madde Nedir ?

Doğal halde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında, atık olarak ortaya çıkan veya kazara oluşan her türlü element, bileşik ya da karışımlardır.

Kimyasal Yanıklarda Belirti ve Bulgular

Hasta/yaralı şiddetli batma şeklindeki bir ağrıdan şikâyet edebilir. İlave olarak kimyasalla temas eden vücut kısımlarında:

• Cilt tahriş olabilir veya yanabilir.
• Cilt rengi solmuş olabilir.
• Cilt şişmiş olabilir.
• Ciltte kabarcıklar oluşabilir.
• Cilt soyulabilir.
• Zehirlenme belirtileri olabilir.

Kimyasal Yanıklarda İlk Yardım:

Termal yanıklarda olduğu gibi yapılacak erken ve doğru ilk yardım yanığın oluşturduğu hasar ve yaygınlığı azaltır. Aynı zamanda iyileşme sürecine de olumlu katkı sağlar.

Uygulama basamakları ve uygulanışı

• Olay yerinin sizin ve hasta/yaralı için güvenli olduğundan emin olun ve korunmasız olarak kimyasal ile temas etmediğinizden emin olun.
• Yardım istenmesi gerektiği durumlarda gecikmeden 112 acil yardım numarasını arayın ya da aratın.
• Kendinizi korumak için eldiven giyin. Eldivenler yoksa ellerinizi örtmek için plastik bir torba kullanın.
• Bol su ile yıkama hemen hemen tüm kimyasal yanıklar için kullanılmakla birlikte, bazı kimyasallarla su bir araya geldiği zaman yanık artabileceğinden kimyasal madde ambalajları üzerindeki uyarıları dikkate alın. Yıkama işlemi için genel öneriler:
  • Yanık nedeni eğer toz bir kimyasal ise; önce yanık yerindeki bulaşmış olan kuru kimyasalları fırçalayarak temizleyin. Sonra da 10 ila 15 dakika boyunca serin ve nazikçe akan su ile cildin yüzeyini tekrar temizleyin.
  • Alkali ile meydana gelen yanıklarda yıkama süresini daha uzun tutun.
  • Çimento yanıklarında çimento bulaşan giysiler ve ayakkabıları çıkarıp, etkilenen cildi bol su ile iyice yıkayın ve varsa antibiyotikli pomat uygulayın.
  • Hidroklorik asit (tuz ruhu) evlerde ve endüstriyel alanlarda sıkça kullanılan son derece tehlikeli bir maddedir. Maruziyet sonrası bol su ile etkilenen bölgeyi yıkayın. Etkilenen alanı 15-20 dakika buzlu su içinde bekletin.
  • Sülfürik asit yaralanmaları en sık meydana gelen asit yanıklarıdır. Temas sonrası bol su ile yıkayın.
  • Güçlü alkaliler dokularda ev temizleme solüsyonları içinde (sodyum hidroksit, potasyum hidroksit) ve endüstriyel ortamlarda bulunmaktadır. Hayati tehdit eden geniş yüzeyli yanıklara yol açarlar. Bol su ile uzun süreli yıkayın.
• Kimyasal bulaşmış olan giysileri veya takıları çıkarın.
• Yanan alanı temiz bir bezle gevşekçe sarın.
• Hasta/yaralı ilk yıkamadan sonra daha fazla yanma hissederse, yanmış alanı birkaç dakika daha yıkayın.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa;
  • Yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Yaralıyı gözlemlemeye ve solunumunu kontrol etmeye devam edin.
• Ancak yaralının solunumu durursa:
  • Temel Yaşam Desteğine başlayın.
  • Temel Yaşam Desteği; yaralı uyanıncaya, hareket edinceye, gözlerini açıncaya ve normal nefes alma başlayıncaya kadar; yardım (deneyimli sağlık ekibi) gelinceye ve devralıncaya kadar; devam edemeyecek kadar yorgun hale gelinceye kadar; veya olay yeri sizin devam etmeniz için güvensiz hale gelinceye kadar kesilmemelidir.

Dikkat edilmesi gereken hususlar:

• Kimyasal maddeler açıkta bırakılmamalıdır. Mutlaka çocukların ulaşamayacağı yerlerde ya da kilitli dolaplarda saklanmalıdır.
• Kimyasal madde ambalajları üzerindeki uyarılara dikkat ederek ilk yardım yapılmalıdır.

Özet

• Kimyasal yanıklar, kimyasal madde tamamen uzaklaştırılıncaya kadar derin dokulara doğru ilerleyerek devam eder.
• Kimyasal yanıklar her zaman ciddi olarak düşünülmelidir.
• Olay yerinin sizin ve yaralı için güvenli olduğundan emin olun ve kimyasal ile korunmasız olarak temas etmediğinizden emin olun.
• Yanık nedeni eğer toz bir kimyasal ise önce yanık yerindeki bulaşmış olan kuru kimyasalları fırçalayarak temizleyin. Sonra 10 ila 15 dakika boyunca serin, nazikçe akan su ile cildin yüzeyinden temizleyerek yıkayın.
• Kimyasal bulaşmış olan giysileri veya takıları çıkarın.
• Yaralıda bilinç kaybı gelişir ancak hala nefes almaya devam ediyorsa, yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin. Ancak yaralının solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlayın.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak tıbbi yardım istemeyi unutmayın.

Elektrik Yanıkları

Elektrik yanıkları, elektrik akıFmının neden olduğu yanıklardır. Bu yanıklar düşük voltaj akımından (örneğin: ev aletleri), yüksek voltaj akımından (örneğin: Transformatörler) veya yıldırım çarpmasından kaynaklanabilir.

Elektrik yanıkları genellikle kazalar sonrası meydana gelir. Yetişkinlerde elektrik çarpmaları genellikle iş yerlerinde olurken, küçük çocuklarda elektrik kablolarının bulunduğu alanlarda, evde ya da ağaç veya elektrik direklerine tırmanma esnasında gelişir.

Elektrik Yanıklarının Ciddiyeti:

• Akımın türü
• Akım gücü
• Maruz kalma süresi
• Vücut direnci ve
• Akımın elektrik alan kuvvetine ek olarak vücutta takip ettiği yola bağlı olarak değişir.

Elektrik, temas edilen noktadan vücuda girer, vücut boyunca ilerler ve vücudun yere değdiği noktadan veya zeminden çıkar. Bu giriş ve çıkış noktalarında sıklıkla yanık yaraları görülebilir. Ancak elektrik vücut içinde ilerlemiş olduğu yolda da dışarıdan gözle görülemeyecek şekilde hasarlara, hatta kalbin durmasına dahi neden olabilir.

Elektrik Yanıklarda Belirti ve Bulgular

• Bilinç kaybı
• Nefes almakta zorlanma veya nefes alıp vermenin durması
• Kalp durması (kalp atışının olmaması) veya düzensiz kalp atım hızı
• Yanık yaraları
• Kas spazmı

Elektrik Yanıklarında İlk Yardım

Öncelikle güvenlik sağlanmalıdır. Bunun için:

• Hasta/yaralı hala elektrik kaynağına bağlı ise, asla dokunmayın!
• Elektrik kaynağını kapatın.
• Yüksek voltaj akımlarında; kabloyu veya elektrik kaynağını asla yaralıdan uzaklaştırmaya çalışmayın. Çünkü yüksek voltaj akımı (+ 1000 Volt ve üzeri) yaklaşık olarak 18 metreye kadar sıçrayabilir ve ölüme neden olabilir. Bu yüzden hasta/yaralıya yaklaşmadan önce yüksek voltaj akım kaynağının kapatıldığından emin olun.
• Ev elektriğinde (220V); elektrik kaynağını kapatamıyorsanız karton, plastik veya tahtadan yapılmış kuru ve iletken olmayan bir nesne kullanarak kaynağı hem sizden hem de hasta/yaralıdan uzaklaştırmayı deneyin.
• Yıldırım düşmesi riski altındaysanız, sizin ve yaralının güvende olduğundan emin olun ve tehlike geçene kadar bekleyin. Mümkünse evin içinde veya arabada kalın. Açık alanda iseniz kapalı bir mekan bulun, girin ve bekleyin. Eğer, kapalı bir yer bulamaz ve ayakta iseniz yere yatın. Ağaç gibi yıldırımın fazlaca düştüğü yerlerden ise uzak durun.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak yardım istemeyi unutmayın.

Güvenlik önlemleri sonrası ilk yardım uygulamalarına başlayın. Bunun için:

• Hasta/yaralıyı eğer herhangi bir tehlike söz konusu değil ise yerinden oynatmayın.
• Temiz su kullanarak yanık yaralarını soğutun. Eğer temiz su yoksa mevcut olay yerindeki suyu kullanın. Ancak soğutma işlemini sadece elektrik çarpma tehlikesi yoksa yapın ve akımın kapalı olduğundan da kesinlikle emin olun.
  • Yanmaya 10-15 dakika veya yanıkların acı vermesini durdurana kadar su dökün.
  • Yanıkları soğutmak için çok soğuk su kullanmayın. Hasta/yaralıda kolayca hipotermiye (vücut sıcaklığının 35°C’nin altına düşmesine) neden olabilir.
• Hasta/yaralıyı battaniyeye sararak koruyun.
• Mümkünse, hasta/yaralıya dokunmadan önce ellerinizi yıkayın. Ellerinizi yıkamak için su ve sabun kullanın. Sabun yoksa ellerinizi yıkamak için kül kullanabilirsiniz. Varsa, alkol bazlı dezenfektanlar da kullanılabilir.
• Varsa eldiven giyin. Temiz bir plastik torba da kullanabilirsiniz. Kişinin yaralarına dokunmamaya çalışın.
• Yanık yaralarını temiz pamuklu bir bezle örtün.
• İçi sıvı dolu kabarcıklar varsa bunları patlatmayıp sağlam bırakın.
• Yanmış cilde yapışmamış kıyafetleri veya takıları çıkarın. Ancak yanık yaralarına takılan kıyafet veya takıları ise çıkarmayın.
• Mümkünse, uzuvda ortaya çıkması muhtemel şişmelerin neden olabileceği zararlara karşı bir önlem olarak hasta/yaralının kemerini, ayakkabılarını veya botlarını çıkarın.
• Hasta/yaralıyı sıcak tutun, ancak aşırı ısıtmayın.
• Mümkünse, yanmış olan elleri, bacakları veya ayakları yüksek konumda tutun.
• Hasta/yaralıyı 112 acil yardım ekibi gelinceye kadar yalnız bırakmayın ve gözlemlemeye devam edin.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı varancak hala nefes almaya devam ediyorsa;
  • Yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Yaralıyı gözlemlemeye ve solunumunu kontrol etmeye devam edin.
• Ancak hasta/yaralının solunumu durursa:
• Temel ; devam edemeyecek kadar yorgun hale gelinceye kadar; veya olay yeri sizin devam etmeniz için güvensiz hale gelinceye kadar kesilmemelidir.

Özet

• Elektrik yanıkları elektrik akımının neden olduğu yanıklardır.
• Elektrik akımının doğrudan etkisi ve elektrik enerjisinin termal enerjiye dönüşümü sonucu doku hasarı ve organ yaralanmaları meydana gelebilir.
• İlk yardımda öncelik güvenliktir. Elektrikle teması devam eden hasta/yaralıya asla dokunulmamalıdır.
• Elektrik kaynağı kapatılmalıdır.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak yardım istenmelidir.
• Herhangi bir tehlike söz konusu değil ise hasta/yaralı yerinden oynatılmamalıdır.
• Temiz su kullanarak yanık yaraları soğutulmalıdır.
• Mümkünse, hasta/yaralıya dokunmadan önce eller yıkanmalıdır. Varsa eldiven giyilmelidir.
• Yanık yaraları temiz pamuklu bir bezle örtülmelidir.
• Yanmış cilde yapışmış kıyafetler veya takılar çıkarılmamalıdır.
• Hasta/yaralı sıcak tutulmalı, ancak aşırı ısıtmamalıdır.
• Hasta/yaralı sağlık ekibi gelinceye kadar yalnız bırakılmamalı ve gözlemlemeye devam edilmelidir.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa; hasta/yaralı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirilmelidir. Ancak hasta/yaralının solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.

Soğuk Acilleri

Donma Nedir?

Dokuların soğuğa maruz kalarak hasarlanmasına donma denir.

Hipotermi Nedir ?

Normalde 37±0,6°C (36,4-37,6°C) olan vücut sıcaklığının 35°C’nin altına düştüğünde ortaya çıkan durumdur.

Donma

Dokuların soğuğa maruz kalarak hasarlanmasına donma denir. Tipik olarak sıfır derecenin altındaki herhangi bir sıcakta meydana gelebilir. Düşük ortam sıcaklığında, kan dolaşımının yetersiz olması ve /veya hareket etmeyen kişilerde donma riski daha fazladır.

Nedenleri:

• Aşırı soğuk havaya maruz kalma
• Yetersiz veya ıslak kıyafetler giyme veya
• Soğuk rüzgâr olabilir.

Çok sıkı giysiler veya botlar, sıkışık bir konumda kalma, yorgunluk, bazı ilaçlar, sigara içme, alkol kullanımı veya şeker hastalığı gibi kan damarlarını etkileyen hastalıkların neden olduğu zayıf kan dolaşımı da süreci artırabilir.

Donma vücudunuzun herhangi bir bölümünü etkileyebilir. Ancak en fazla eller, ayaklar, kulaklar, burun ve dudaklar gibi uzuvların etkilenme olasılığı yüksektir. Dokudaki donmanın derinliği ve derecesi, sıcaklığa, maruz kalma süresine ve donma hızına bağlıdır. Donmaya doku duyarlılığı en çoktan en aza doğru sıralanacak olursa; kemik iliği, sinir, kas, kemik, derinin üst tabakası, derinin alt tabakası, kan damarları, kasları kemiğe bağlayan bağlar ve kıkırdaklardır.

Genellikle donma durumlarında olaya hipotermide eşlik eder. Bu durumda ilk yardım hipotermide dikkate alınarak yapılmalıdır. (Hipotermi konusuna bakınız)

Donma Sürecinde Gözlenen Belirti ve Bulgular

Başlangıçta:

• Hasta/yaralı, etkilenen bölgede iğnelenme, zonklama veya ağrıdan şikâyet eder.
• Ciltte soğukluk, solukluk, uyuşma ve beyazlaşma vardır.
• Etkilenen bölgede karıncalanma hissi ortaya çıkabilir.

Donma daha ilerlemişse:

• Etkilenen bölge sert ve donmuş hissedebilir.
• Hasta/yaralı soğuktan çıktığında ise:
  • Dokuda çözülme ve yumuşama
  • Ciltte kızarıklık, ağrı ve içi su dolu kabarcıklar
  • Şişme ve kaşıntı ortaya çıkabilir.

Soğuğa maruz kalma devam ederse ve donma daha da ilerlerse:

• Cilt beyaz, mavi veya lekeli hale gelir ve altındaki dokuya dokunulduğunda sert ve soğuk hissedilir.
• Hasta/yaralı soğuktan çıktığında ve cilt çözüldüğünde ise:
  • İçerisi kan ile dolu kabarcıklar oluşur ve bunlar kalın siyah kabuklara dönüşür. Bu aşamada, muhtemelen bazı dokular artık ölmüştür.

Donmalarda İlk Yardım

• Donmakta olan hasta/yaralıya yardım etmeden önce soğuğa karşı yeterince korunduğunuzdan emin olun.
• Hasta/yaralıyı daha sıcak ve kapalı bir ortama alın. Ancak bunu yaparken hasta/yaralıyı hasarı artıracağından dolayı kesinlikle ayak ve ayak parmakları üzerinde yürütmeyin. Hasta/yaralıyı taşıyın.
• Daha fazla ısı kaybını önlemek için ıslak giysileri yumuşak ve kuru kıyafetlerle değiştirin.
• Eldiven, yüzük ve çizme gibi aksesuarları yavaşça çıkarın.
• Bilinci açıksa sıcak içecekler verin.
• Hasta/yaralının göğüs kafesi, koltuk altları ve kasık bölgelerine ılık su paketleri koyun.
• Etkilenen alanları yeniden ısıtın. Fakat ısıtma işlemini soğuk ile temas tamamen ortadan kalktıktan sonra yapın. Isıtma işlemi başlar ve donmuş vücut kısımları soğuğa tekrar maruz kalarak tekrar donarsa, geri dönüşü olmayan hasarlar meydana gelebilir.
• Etkilenen kısımları ellerinizi veya kişinin koltuk altlarını kullanarak ısıtın.
• Etkilenen bölgeyi ovmayın. Çünkü bu cilde ve diğer dokulara zarar verebilir.
• Daha fazla yaralanmaya neden olabileceğinden doğrudan ısı uygulamayın (ateş veya ısıtıcı gibi).
• Yeniden ısıtma işlemini en az 30 dakika sürdürün. Etkilenen vücut kısmı kırmızı-mor bir renge sahip olduğunda ve kolayca hareket ettirilebildiğinde ise yeniden ısıtma işlemini durdurun.
• Yaralının sigara içmesine kesinlikle izin vermeyin. Çünkü bu kan dolaşımını olumsuz etkileyebilir.
• Donmuş alan çözüldükten sonra, el ve ayak parmaklarını tek tek temiz bandajlar ile çok nazik bir şekilde sarın. Enfeksiyonu önlemek için cildi temiz tutmak çok önemlidir. Bu yüzden yaralıya müdahale etmeden önce ellerinizi yıkayın.
• Çok fazla hareketten kaçının ve mümkünse yaralı uzuvları yukarı kaldırın.
• Dokular çok hassas olacağından, hasta/yaralıdan ısıtılan etkilenmiş kısımlar üzerinde yürümemesini isteyin.
• Donuk alan ısıtılıp tekrar kanlandıktan sonra şiddetli ağrı meydana gelebilir. Bu durumda hasta/yaralıya ısıtma öncesi, ısıtma esnasında veya ısıtma sonrasında ağrı kesici verin.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak tıbbi yardım istemeyi unutmayın.

c) Özet

• Dokuların soğuğa maruz kalarak hasarlanmasına donma denir.
• Nedenleri aşırı soğuk havaya maruz kalma, yetersiz veya ıslak kıyafetler giyme veya soğuk rüzgâr olabilir. Çok sıkı giysiler veya botlar, sıkışık bir konumda kalma, yorgunluk, bazı ilaçlar, sigara içme, alkol kullanımı veya şeker hastalığı süreci artırabilir.
• Donma vücudunuzun herhangi bir bölümünü etkileyebilir. Ancak en fazla eller, ayaklar, kulaklar, burun ve dudaklar gibi uzuvların etkilenme olasılığı yüksektir.
• İmkân varsa hasta/yaralı daha sıcak ve kapalı bir yere taşınarak soğukla teması kesilmelidir.
• Daha fazla ısı kaybını önlemek için ıslak giysiler, yumuşak ve kuru kıyafetlerle değiştirilmelidir.
• Etkilenen alanlar yeniden ısıtılmalıdır. Fakat ısıtma işlemi soğuk ile temas tamamen ortadan kalktıktan sonra yapılmalıdır.
• Yeniden ısıtma işlemi en az 30 dakika sürdürülmeli ve ancak etkilenen vücut kısmı kırmızı-mor bir renge sahip olduğunda ve kolayca hareket ettirilebildiğinde durdurulmalıdır.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak yardım istemelidir.

Hipotermi

Hipotermi, normalde 37±0,6°C (36,4-37,6) olan vücut sıcaklığının 35°C’nin altına düştüğünde ortaya çıkan durumdur. Hayatı tehdit edici bir durum olup hızla tedavi edilmesi gerekir.

Genellikle ortamın soğuk olmasından kaynaklanır. Bunlar; soğuk koşullarda uzun süre açık havada kalmak, yeterince ısıtılmamış bir evde yaşamak veya soğuk suya düşmek gibi nedenlerden ya da nedenlerin birlikteliğinden kaynaklanır.

Hipotermi Belirti ve Bulguları

• Titreme (vücut sıcaklığı düştükçe titreme azalabilir ya da tamamen durabilir)
• Konuşma bozukluğu veya mırıldanma
• Yavaş veya sığ (yüzeysel) solunum
• Zayıf nabız
• Beceriksizlik veya koordinasyon eksikliği
• Uyuşukluk veya enerji eksikliği
• Uykuya meyil veya hafıza kaybı
• Bilinç kaybı veya
• Parlak kırmızı, soğuk cilttir (bebeklerde).

Hipotermide İlk Yardım

• Hipotermide olan bir hasta/yaralıya yardım etmeden önce soğuğa karşı yeterince korunduğunuzdan emin olun.
• Mümkünde hasta/yaralıyı daha sıcak ve kapalı bir yere taşıyarak soğukla temasını kesin.
• Eğer bu mümkün değil ise, hasta/yaralının özellikle baş ve boyun bölgesini rüzgârdan koruyun. Soğuk zemin ile olan teması ortadan kaldırın.
• Islak giysileri yavaşça çıkarın. Islak kıyafetleri ılık, kuru kaban, palto, ceket veya battaniye ile değiştirin.
• Daha fazla ısınma gerekiyorsa bunu yavaş yavaş yapın. Örneğin, boyun, göğüs ve kasık bölgeleri başta olmak üzere vücudun orta kısımlarına ılık-kuru kompresler uygulayın.
• Hasta/yaralıya, ilk yardımın genel ilkelerine göre önemli bir istisna oluşturmasına rağmen yudum yudum olacak şekilde yavaşça ılık, tatlı ve alkolsüz içecekler verin.
• Doğrudan ısı uygulamayın. Bir ısıtma lambası veya sıcak banyo gibi bir yöntem kullanarak hasta/yaralıyı yavaş yavaş ısıtın.
• Kollar ve bacaklar gibi uzuvları ısıtmaya çalışmayın. Uzuvları ısıtmak veya masaj yapmak kalbe ve akciğerlere ek yük oluşturabilir.
• Hasta/yaralıya tütün ürünleri vermeyin.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa;
  • Yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Yaralıyı gözlemlemeye ve solunumunu kontrol etmeye devam edin.
• Ancak hasta/yaralının solunumu durursa:
  • Temel Yaşam Desteğine başlayın
  • Temel Yaşam Desteği; yaralı uyanıncaya, hareket edinceye, gözlerini açıncaya ve normal nefes alma başlayıncaya kadar; yardım (deneyimli sağlık ekibi) gelinceye ve devralıncaya kadar; devam edemeyecek kadar yorgun hale gelinceye kadar; veya olay yeri sizin devam etmeniz için güvensiz hale gelinceye kadar kesilmemelidir.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak tıbbi yardım istemeyi unutmayın.

c) Özet:

• Hipotermi, normalde 37±0,6°C (36,4-37,6) olan vücut sıcaklığının 35°C’nin altına düştüğünde ortaya çıkan durumdur.
• Hayatı tehdit edici bir durum olup hızla tedavi edilmesi gerekir.
• Genellikle ortamın soğuk olmasından kaynaklanır.
• İmkân varsa hasta/yaralı daha sıcak ve kapalı bir yere taşınarak soğukla teması kesilmelidir.
• Islak giysiler yavaşça çıkarılmalıdır. Islak kıyafetler ılık, kuru kaban, palto, ceket veya battaniye ile değiştirilmelidir.
• Daha fazla ısınma gerekiyorsa bu yavaş yavaş yapılmalıdır.
• Hasta/yaralıya yudum yudum olacak şeklide ılık, tatlı ve alkolsüz içecekler verilmelidir.
• Doğrudan ısı uygulanmamalıdır.
• Hasta/yaralı 112 acil yardım ekibi gelinceye kadar yalnız bırakılmamalı ve gözlemlemeye devam edilmelidir.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa; yaralı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirilmelidir. Ancak solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.
• 112 acil yardım numarası aranarak ya da aratılarak yardım istenmesi unutulmamalıdır.

Sıcak Acilleri

Sıcak Yorgunluğu Nedir?

Sıcak yorgunluğu, yüksek sıcaklıklara uzun süre maruz kalınmasına ve sıvıların yetersiz veya dengesiz alımına bağlı olarak ortaya çıkabilen, hafif seyirli bir hastalık türüdür.

Sıcak Çarpması Nedir ?

Normalde vücudun ter bezleri yardımı ile dengelenen vücut ısısının terleme ile dengelenememesi veya susuzluk nedeni ile terleyememesi sonucunda vücut sıcaklığının 41,1^oC veya daha yüksek bir sıcaklığa yükselmesi ile karakterize bir hastalık türüdür. Sıcak çarpmasında temel sorun vücudun ısı düzenleme mekanizmasının bozulmuş olmasıdır.

Sıcak Yorgunluğu

Sıcak yorgunluğuna, yaşlı insanlar, yüksek tansiyonu olan kişiler ve sıcak bir ortamda çalışan veya egzersiz yapanlar daha yatkındır.

Sıcak Yorgunluğu Belirti ve Bulguları

• Aşırı terleme
• Solgunluk
• Kas krampları
• Baş ağrısı, baş dönmesi veya yorgunluk
• Uykuya meyil
• Hızlı, zayıf nabız ve
• Hızlı, yüzeysel nefes almadır.

Sıcak Yorgunluğunda İlk Yardım

• Hasta/yaralıyı serin bir yere taşınmasına yardımcı olun.
• Bacaklarını hafifçe kaldırılmış bir vaziyette uzanmasını yardım edin.
• Hasta/yaralıyı temiz bir bez veya sünger gibi bir malzemeyle silerek ya da serin bir duş almasını sağlayarak soğutun.
• Hasta/yaralının dinlenmesini isteyin.
• Normal şartlarda hasta/yaralıdan ilk yardımın temel bir kuralı olarak herhangi bir şey yememesi ve içmemesi istenirken, sıcak yorgunluğunda istisnai bir durum olarak bol su içmesi istenir.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak yardım istemeyi unutmayın.
• Hasta/yaralının nefesini ve bilincini gözlemlemeye devam edin.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa;
  • Yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Yaralıyı gözlemlemeye ve solunumunu kontrol etmeye devam edin.
• Ancak hasta/yaralının solunumu durursa:
  • Temel Yaşam Desteğine başlayın
  • Temel Yaşam Desteği; yaralı uyanıncaya, hareket edinceye, gözlerini açıncaya ve normal nefes alma başlayıncaya kadar; yardım (deneyimli sağlık ekibi) gelinceye ve devralıncaya kadar; devam edemeyecek kadar yorgun hale gelinceye kadar; veya olay yeri sizin devam etmeniz için güvensiz hale gelinceye kadar kesilmemelidir.

c) Özet

• Sıcak yorgunluğu, yüksek sıcaklıklara uzun süre maruz kalma ve sıvıların yetersiz veya dengesiz alımı ile ilişikli bir durumdur.
• Sıcak yorgunluğuna yaşlı, yüksek tansiyonu olanlar ve sıcak bir ortamda çalışan veya egzersiz yapan kişiler yatkındır.
• Hasta/yaralının serin bir yere taşınması ve bacaklarını hafifçe kaldırarak uzanması sağlanmalıdır.
• Hasta/yaralı temiz bir bez veya sünger gibi bir malzemeyle silinerek ya da serin bir duş alması sağlanarak soğutulmalıdır.
• 112 acil yardım numarası aranarak ya da aratılarak yardım istenmesi unutulmamalıdır.
• Hasta/yaralı 112 acil yardım ekibi gelinceye kadar yalnız bırakılmamalı ve gözlemlemeye devam edilmelidir.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa; yaralı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirilmelidir. Ancak solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.

Sıcak Çarpması

Sıcak çarpması, doğru ve hızlı bir şekilde tedavi edilmezse ölümcül olabilecek gerçek bir acil durumdur. Sıcak çarpmasına en duyarlı olanlar; bebekler ve yaşlılardır.

Sıcak Çarpmasından Korunma Yöntemleri

• Özellikle şapka, güneş gözlüğü ve şemsiye gibi güneş ışığından koruyacak aksesuarlar kullanılmalıdır.
• Güneşe çıkmadan en az 30 dakika önce en az 30 faktörlü koruyucu bir güneş kremi kullanılmalıdır. Eğer yüzülüyorsa güneş koruyucu krem iki saatte bir yenilenmelidir.
• Mevsim şartlarına uygun, bol, terletmeyen, açık renkli ve hafif giysiler giyilmelidir.
• Bol miktarda sıvı tüketilmelidir.
• Vücut temiz tutulmalıdır.
• Her öğünde yeteri miktarda sindirimi kolay hafif yiyecekler tercih edilmelidir.
• Gereksiz ve bilinçsiz ilaç kullanılmamalıdır.
• Direk güneş ışığında kalınmamalıdır.
• Kapalı mekânların düzenli aralıklarla havalandırılmasına özen gösterilmelidir.
• Ağır egzersiz yapılmamalı, fırsat buldukça ılık duş alınmalıdır.
• Park halindeki arabaların içerisinde beklenmemelidir.
• Alkol ve kahve tüketilmemelidir.
• Günün sıcak saatlerinde aktiviteler yapılmamalıdır. Mümkünse 10.00-16.00 saatleri arasında güneşe çıkılmamalıdır.

Sıcak Çarpması Belirti ve Bulguları

• Sıcak kızarmış, kırmızı kuru bir cilt
• Baş ağrısı veya baş dönmesi
• Uykuya meyil veya huzursuzluk
• Çarpıntı
• Terlemenin olmaması (egzersize bağlı olanlar hariç)
• Kaslarda hassasiyet ve kramp
• İdrar miktarında azalma
• Görme bozukluğu
• Nöbet
• Koma
• Vücut sıcaklığının 41.1 ^oC ve üzerinde olmasıdır.

Sıcak Çarpmasında İlk Yardım

Hasta/yaralının;

• Serin bir yere taşınmasına yardımcı olun.
• Nefesini ve bilincini kontrol edin.
• Bacaklarını hafifçe kaldırılmış bir vaziyette uzanmasını yardım edin.
• Soğutma işlemi uygulayın.
  • Kişiyi temiz bir bez veya sünger gibi bir malzemeyle silerek ya da serin bir duş almasını sağlayarak soğutun.
  • Bilinç değişikliği olan hastalarda soğutma için acele edilmeli, ateş ölçümü nedeniyle tedavi geciktirilmemelidir. Soğutma işlemi vücut ısısı 38-39^oC olduğunda durdurulmalıdır.
• Egzersize bağlı sıcak çarpmalarında:
  • Sporcu ise: Sahada soğutulmalıdır. Kıyafetler soğutma çabası ile birlikte aynı anda çıkarılmalıdır. Buzlu su olan küvete daldırılmalıdır. Su sıcaklığı 2-15^oC olmalıdır. Hastanın solunumu, kalp hızı, tansiyonu ve bilinç durumu sürekli izlenmelidir.
  • Çocuklarda egzersizle ilgili sıcak çarpmasında ise; baş ve göğsün üst kısmı dışarıda kalacak şekilde buzlu suya sokulması en etkili yöntemdir.
• Hasta/yaralının dinlenmesini isteyin.
• Normal şartlarda hasta/yaralılardan ilk yardımın temel bir kuralı herhangi bir şey yememesi ve içmemesi istenirken, sıcak yorgunluğunda istisnai bir durum olarak bol su içmeleri istenir.
• 112 acil yardım numarasını arayarak ya da aratarak tıbbi yardım istemeyi unutmayın.
• Hasta/yaralının nefesini ve bilincini gözlemlemeye devam edin.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa;
  • Yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Yaralıyı gözlemlemeye ve solunumunu kontrol etmeye devam edin.
• Ancak hasta/yaralının solunumu durursa:
  • Temel Yaşam Desteğine başlayın
  • Temel Yaşam Desteği; yaralı uyanıncaya, hareket edinceye, gözlerini açıncaya ve normal nefes alma başlayıncaya kadar; yardım (deneyimli sağlık ekibi) gelinceye ve devralıncaya kadar; devam edemeyecek kadar yorgun hale gelinceye kadar; veya olay yeri sizin devam etmeniz için güvensiz hale gelinceye kadar kesilmemelidir.

c) Özet

• Sıcak çarpması, doğru ve hızlı bir şekilde tedavi edilmezse ölümcül olabilecek gerçek bir acil durumdur.
• Sıcak çarpması, vücudun ısı düzenleme mekanizmasındaki bir bozulmanın sonucudur.
• Sıcak çarpmasından korunmak için alınacak önlemler vardır. Örneğin; Bol miktarda sıvı tüketmek gibi.
• Sıcak çarpmasında vücut sıcaklığı 41,1^oC üzerindedir.
• Sıcak çarpmasında kişi serin bir yere taşınmalı ve uzanmasına yardım edilmelidir.
• Hasta/yaralının soğutulması ve dinlenmesi sağlanmalıdır.
• 112 acil yardım numarası aranarak ya da aratılarak yardım istenmesi unutulmamalıdır.
• Hasta/yaralı 112 acil yardım ekibi gelinceye kadar yalnız bırakılmamalı ve gözlemlemeye devam edilmelidir.
• Hasta/yaralıda bilinç kaybı var ancak hala nefes almaya devam ediyorsa; yaralı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirilmelidir. Ancak solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.