Kırık, Çıkık, Zorlanma, ve Burkulmalar

Kırıklar

Kırık çıkık ve burkulmalar tabirlerine hepimiz aşinayız. Peki ya bu ve bunun gibi durumlarda nasıl ilk yardım yapacağımızı biliyor muyuz ?

Tanımlar

Kırık nedir?

Bir kemikte meydana gelen kırılma veya çatlamaya kırık adı verilir.

Atel nedir?

Zedelenmiş dokuların veya hasar görmüş kemiklerin düzgün bir biçimde sabitlenmesi için kullanılan malzemelerdir.

Kırık, kemikten küçük bir parçanın kopması, bir parçanın ayrılması veya uzuvda şekil bozukluğuna neden olan tam bir kırığa kadar uzanan farklı tiplerde karşımıza çıkabilir.

Kırık nedenleri:

Normal şartlarda bir kemiğin kırılabilmesi için ciddi bir kuvvete ihtiyaç vardır. Bununla birlikte, çocuklarda kemikler esnektir ve bir dal gibi bölünebilir, bükülebilir veya çatlayabilir. Kırık, kemiklere doğrudan (darbe) veya dolaylı kuvvet (bükülme, burkulma) sonucunda meydana gelebilir.

• Doğrudan Kuvvet: Kemik, kuvvetin uygulandığı yerden kırılır. Örneğin; merdiven gibi çıkıntılı bir oluşumun üzerine düşme, bir sopa ile kaval kemiğine vurulması veya ateşli silah yaralanması gibi.
• Dolaylı Kuvvet: Kırık, kuvvetin uygulandığı noktanın uzağındaki bir kemikte meydana gelir. Örneğin; yüksekten topukları üzerine atlayan bir kişide omurgada kırık olması gibi.
• Kas Kuvvetleri: Kırık, bir grup kasın şiddetli kasılması nedeniyle oluşur. Örneğin; şiddetli öksürük sırasında meydana gelen kaburga kırığı gibi. Bu tip bir kırık çok nadir görülür ve çoğunlukla altta yatan diğer hastalıklarla ilişkilidir.

Kırık tipleri:

Kırıklar, kapalı veya açık oluşuna göre ikiye ayrılır. Bunlar:

• Kapalı kırıklar: Kırığın üzerindeki cilt sağlamdır. Ancak kemik uçları yakındaki dokulara ve kan damarlarına zarar vermiş olabilir.
• Açık kırıklar: Kırığın üzerindeki cilt sağlam değildir. Kırık kemik ve/veya parçaları cilt yüzeyinden görülebilir ancak bu her zaman şart değildir. Genellikle kırık yerinde bir kanama vardır. Kırık kemiğin dış ortam ile olan teması nedeni ile kir, toz ve mikroplar yaraya girebilir. Bu yüzden de bu tür kırıkta enfeksiyon riski yüksektir.

Diğer bir sınıflama ise basit veya karmaşık (komplike) olmasına göre yapılan sınıflamadır. Bu sınıflamaya göre karmaşık kırıklar daha yaygın görülen kırık tipidir ve kırığın daha ciddi olduğunu gösterir. Karmaşık kırığın özellikleri aşağıda sıralanmıştır. Eğer;

• Kırılan kemik birden fazla parçaya ayrılmışsa
• Yumuşak dokular ve hayati organlar ciddi şekilde hasar görmüşse
• Tek bir kemiğin birkaç yerinde ve birden fazla kırık varsa
• Kırılan kemiğin oluşturduğu eklemde çıkık veya eklem yaralanması varsa kırık karmaşık olarak kabul edilir.

Aksi takdirde, kırık “basit kırık” olarak sınıflandırılabilir.

Kırık belirti ve bulguları nelerdir?

Kırık çıkık ve burkulmalar ayrıca zorlanmalarda belirtiler birbirine benzesede bazı farkları vardı.

• Hasta/yaralılar kırık yerinde veya çevresinde ağrıdan şikâyetçidir. Ağrı özellikle hareket ettirme sırasında artar. Aynı zamanda hareketlerde zorlanma da olur.
• Hasta/yaralı hassasiyetten, yani yaralı bölgeye dokunmada ağrıdan şikayetçidir.Bu yüzden kırık şüphesi olan yere asla sert bir şekilde bastırılmamalıdır!
• Kemik uçlarının hareket etmesine bağlı meydana gelen çıtırtı sesi duyulabilir. Ancak bunu duymak için uğraşılmamalıdır.
• Kırık bölgesinde şekil bozukluğu, şişme ve morarma olabilir.
• Etkilenen uzuvda kısalma, eğilme veya bükülme görülebilir.
• Kırığın bulunduğu yerde kanama olabilir.
• Kemik çıkmış olabilir. Kırık kemik uçlarından kaynaklanan açık yara görülebilir.
• Kırık bölgesinde renk değişikliği olabilir.
• Hasta/yaralı kırık yerinde doğal olmayan bir hareket hissedebilir ya da normal hareket yetisinin kaybedilmiş olduğunu fark edebilir.
• Özellikle uyluk kemiği veya leğen kemiği kırılmışsa şok belirtileri olabilir.
• Normal uzuv hareketlerinden zorlanma ya da hiç hareket ettirememe (örneğin yürüyememe) gözlenebilir.

DİKKAT !!!

• Bir kemiğin kırılıp kırılmadığından emin değilseniz, kırık kabul edin.
• Kırık bölgesinde bir şekil bozukluğu veya yerinden çıkmış gibi bir görünüm varsa bunu düzeltmeye çalışmayın. Bu yaralanmayı daha da kötüleştirebilir ve çok şiddetli ağrıya neden olur.

İlk yardımcının kırığı olan bir hasta/yaralıya yaklaşımda temelde iki amacı vardır. Bunlar;

• Yaralanma yerinde hareketi önlemek ve
• Hastaneye nakil sırasında hastayı rahat ettirmek

Kırıkta ilk yardım:

• Olay yerinin siz ve hasta/yaralı için güvenli olduğundan emin olun.
• Yalnızsanız bağırın veya yardım çağırın ancak kişiyi gözetimsiz bırakmayın. Olay yerindeki bir kişiden yardım isteyin. 112 acil yardım numarasını aramasını isteyin. Yardım isteyip istemediğinden emin olmak için de ona geri dönmesini söyleyin.
• Mümkünse, hasta/yaralılarla ilgilenmeden önce ellerinizi yıkayın. Ellerinizi yıkamak için su ve sabun kullanın. Sabun yoksa, ellerinizi yıkamak için kül kullanabilirsiniz. Varsa, alkol bazlı dezenfektanlar da kullanılabilir.
• Kendinizi korumak için eldiven kullanın. Eldiven mevcut değilse, temiz bir plastik torba kullanabilirsiniz. Mümkün olduğu kadar yaralının kanıyla temas etmemeye çalışın.
• Kırıklar genellikle diğer potansiyel yaralanmalar ile birlikte olduğundan hangi yaralanmanın daha acil olduğuna karar verin ve buna göre hareket edin.
• Kırık olan bölge sabitleninceye kadar yaralıyı hareket ettirmemeye çalışın. Mutlaka hareket ettirmeniz gerekiyorsa dikkatli olun ve imkân varsa çevredekilerden yardım isteyin.
• Hasta/yaralıya güven verin ve sakinleştirmeye çalışın.
• Hasta/yaralı, yaralanan kısmı destekleyebiliyorsa, ondan bunu yapmasını isteyin. Bulunduğu pozisyonda bir askı veya bandajla hareketsiz hale gelinceye kadar yaralanmanın üstündeki ve altındaki eklemleri ellerinizle destekleyin veya yaralıya hareketsiz kalmasını söyleyin.
• Yaralı kısmı bir bandaj veya atel ile hareketsiz hale getirin ve atel veya bandajın altındaki dolaşımı kontrol edin.
• 112 acil yardım ekibi gelinceye kadar yaralıyı sürekli gözlemleyin.
• Hasta/yaralıya su dahil kesinlikle herhangi bir yiyecek veya içecek vermeyin.
• Şiddetli bir kanama varsa, kanamanın üzerine bastırın ya da basınçlı bandaj uygulaması yapın.
• Hasta/yaralının bilinci kapalı ancak hala nefes almaya devam ediyorsa;
  • Hasta/yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Hasta/yaralıyı gözlemlemeye ve solunumunu kontrol etmeye devam edin.
• Ancak hasta/yaralının solunumu durursa:
  • Temel Yaşam Desteğine başlayın (KPR-CPR)
  • Temel Yaşam Desteği; hasta/yaralı uyanıncaya, hareket edinceye, gözlerini açıncaya ve normal soluk alıp vermeye başlayıncaya kadar; yardım (112 acil yardım) gelinceye ve devralıncaya kadar; devam edemeyecek kadar yorgun hale gelinceye kadar; veya olay yeri sizin devam etmeniz için güvensiz hale gelinceye kadar kesilmemelidir.

Çıkıklar

Tanımlar

Eklem nedir?

Kemikler arasındaki işlevsel bağlantıyı sağlayan birleşme yerleridir.

Çıkık nedir?

Eklemi oluşturan kemiklerin yer değiştirmesi nedeni ile, eklem yüzeylerinin artık birbirleri ile temas etmeyecek şekilde tamamen bozulmasıdır. Bu süreçte eklemdeki destekleyici özellikteki bağlarda da hasar meydana gelebilir.

Çıkık nedenleri:

Çıkıklarçoğunlukla vücudu etkileyen harici bir kuvvetin sonucu olarak kemikleri yerinde tutan bağların yırtılması ile oluşur. Eğer bir kemik yerinden çıkmışsa artık o eklem genellikle işlev görmez.

Nedenleri genellikle;

• Düşme
• Trafik kazası
• Spor müsabakalarındaki yüksek hızlı çarpışmalar sonucu oluşan yaralanmalardır.

Çıkık belirti ve bulguları nelerdir?

Çıkıklarda sık görülen belirti ve bulgular:

• Yaralı bölgede ağrı
• Yaralı bölgede şişme
• Yaralı bölgeyi normal şekilde kullanma veya hareket ettirmede zorluk
• Çıkığın meydana geldiği bölgede şekil bozukluğu ve
• Yaralı bölgede sıcaklık, morarma veya kızarıklıktır.

Çıkıkta ilk yardım:

• Çıkıktaki ilk yardımın esas amacı; hayatı ve uzvu tehdit eden durumları yönetmektir.
• Olay yerinin siz ve yaralı için tehlikeli olmadığından emin olun.
• Eklem çıkıkları ciddi sonuçlara yol açabilirler. Örneğin; omurgadaki çıkıklar omuriliğe, omuz veya kalça çıkıkları ise uzuvları besleyen büyük sinirlere zarar verebilir ve bu durum felç ile sonuçlanabilir.
• Eklem çıkıkları kemik kırıkları ile birlikte olabilir.
• Çıkığı, kapalı bir kırıktan ayırt etmek zordur. Bu yüzden herhangi bir şüphe varsa, yaralanma kırık olarak kabul edilmelidir.
• Hasta/yaralıda çıkık olduğunu düşünüyorsanız;
  • Olay yerinin siz ve hasta/yaralı için güvenli olduğundan emin olun.
  • Yalnızsanız bağırın veya yardım çağırın ancak kişiyi gözetimsiz bırakmayın. Olaya yerindeki bir kişiden yardım isteyin. 112 acil yardım numarasını aramasını isteyin. Yardım isteyip istemediğinden emin olmak için de ona geri dönmesini söyleyin.
  • Mümkünse, yaralılarla ilgilenmeden önce ellerinizi yıkayın. Ellerinizi yıkamak için su ve sabun kullanın. Sabun yoksa, ellerinizi yıkamak için kül kullanabilirsiniz. Varsa, alkol bazlı dezenfektanlar da kullanılabilir.
  • Kendinizi korumak için eldiven kullanın. Eldiven mevcut değilse, temiz bir plastik torba kullanabilirsiniz. Mümkün olduğu kadar hasta/yaralının kanıyla temas etmemeye çalışın.
  • Eklemi hareket ettirmeyin. Yardım gelinceye kadar, etkilenen eklemi sabit pozisyonunda tutun.
  • Yerinden çıkmış bir eklemi hareket ettirmeye veya yerine oturtmaya çalışmayın. Hareket etmek eklem ve çevresindeki kaslara, bağlara, sinirlere veya kan damarlarına zarar verebilir.
  • Yaralı eklemin üzerine buz koyun. Bu işlem iç kanamayı ve yaralı eklemin içinde ve çevresinde sıvı birikmesini kontrol ederek şişmeyi azaltmaya yardımcı olabilir.

Zorlanma ve Burkulmalar

Tanımlar

Zorlanma Nedir?

Aşırı gerginlik veya kullanımdan kaynaklanan kas liflerindeki yaralanmadır.

Burkulma nedir?

Burkulma, bir eklemin bağları veya eklemi çevreleyen dokularında meydana gelen yaralanmadır.

Zorlanma ve Burkulma nedenleri:

• Zorlanma, ağır bir nesneyi kaldırırken yapılan ani bir hareket veya bükülme sonrasında ortaya çıkabilir.
• Burkulma ise; ani bir dönme veya eklemin kıvrılmasına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Ayak bileği burkulmaları bunun yaygın bir örneğidir. Şiddetli bir burkulma ayrıca eklemdeki kemiklerin kırılmasına veya çıkmasına da neden olabilir. En kolay yaralanan eklemler; ayak bileği, diz, bilek ve parmaklardaki eklemlerdir.

Zorlanma ve Burkulma belirti ve bulguları:

Zorlanma durumunda;

• Etkilenen kasta ağrı
• Şişme
• Morarma veya
• Hareket kaybı gözlenir.

Burkulma durumunda;

• Etkilenen eklem çevresindeki ağrı
• Burkulmanın meydana geldiği eklemi ilgilendiren kaslarda ağrı
• Hasta/yaralının eklemi kullanamadığı ve ağırlık taşıyamadığı gözlenir.
• Ayrıca;
  • Şişme
  • Morarma veya
  • Hassasiyet görülebilir.

Zorlanma ve Burkulmalarda ilk yardım uygulama basamakları ve uygulanışı:

• Olay yerinin siz ve hasta/yaralı için güvenli olduğundan emin olun.
• Mümkünse, yaralılarla ilgilenmeden önce ellerinizi yıkayın. Ellerinizi yıkamak için sabun ve su kullanın. Sabun yoksa ellerinizi yıkamak için kül kullanabilirsiniz. Varsa, alkol bazlı dezenfektanlar da kullanılabilir.
• Kendinizi korumak için eldiven kullanın. Eldiven mevcut değilse, temiz bir plastik torba kullanabilirsiniz. Mümkün olduğu kadar hasta/yaralının kanıyla temas etmemeye çalışın.
• Baskılı bandaj uygulaması yapmayın.
• Buz uygulaması yapılabilir. Buz ağrıyı azaltabilir ve iyileşme sürecine katkı sağlayabilir. Bunun için:
  • Buzu bir bez veya havluya sarılarak yara yerine uygulayın.
  • Buzu doğrudan cilde temas ettirmeyin.
  • Buz yoksa soğuk su kullanın veya soğuk bir kompres yapın.
  • Buz uygulamaya 20 dakikadan fazla devam etmeyin.
• Yara yerine masaj yapmayın.
• Yara yerine sıcak uygulama yapmayın.
• Hasta/yaralının hareket etmesine izin vermeyin. Mutlaka dinlenmesini sağlayın.

DİKKAT !!!

Ağrı şiddetli ise, düzelmiyorsa veya gittikçe kötüleşiyorsa, hasta/yaralı hareket etmekte zorluk çekiyorsa veya kırık olduğunu düşünüyorsanız; hasta/yaralıyı en yakındaki sağlık kuruluşuna ulaşımını sağlayın.

Özet

• Bir kemiğin kırılıp kırılmadığından emin olunmadığında kırık olarak kabul edilmelidir.
• Kırık bölgesinde şekil bozukluğu veya yerinden çıkmış gibi bir görünüm varsa bu düzeltilmeye çalışılmamalıdır.
• Hasta/yaralıya hareketsiz kalması söylenmelidir.
• 112 acil yardım ekibi gelinceye kadar yaralı sürekli gözlenmelidir.
• Eklem çıkıklarının ciddi sonuçlara yol açabileceği unutulmamalıdır. Bu yüzden herhangi bir şüphe varsa, çıkık yerine bu yaralanma kırık olarak kabul edilmelidir.
• Zorlanma ve Burkulma durumlarında buz uygulaması yapılmalıdır.
• Buzu bir bez veya havluya sarılarak en fazla 20 dakika olacak şekilde yara yerine uygulanmalıdır.

TESPİT YÖNTEMLERİ

Konuyla alakalı eğitim videomuza buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz

1. Köprücük kemiği yaralanmaları:

• Etkilenen taraftaki kolu bir kol askısı ile destekleyin.
• Düğümün yaralanma bölgesinden uzakta olduğundan emin olun.
• Göğüs ve askı etrafına geniş, katlanmış bir bandaj (Resim) bağlayarak kolu göğse sabitleyin. Bu şekilde kol desteklendiğinde, yaralı daha rahat olacaktır.

2. Omuz yaralanmaları:

• Etkilenen taraftaki kolu bir kol askısı ile destekleyin (Resim).
• Düğümün yaralanma bölgesinden uzakta olduğundan emin olun.
• İlave olarakgöğüs ve askı etrafına geniş katlanmış bir bandaj (Resim) bağlayarak kolu göğse sabitleyin. Bu şekilde kol desteklendiğinde, yaralı daha rahat olacaktır.

3. Üst kol yaralanmaları:

• Kol ve göğüs arasından üçgen bir bandajı kaydırın ve yaralı kolu askıya alın (Resim).
• Uygulanan bandajın kırık bölgesinin altında olduğundan emin olun.
• Yaralı kol ile gövde arasına havlu gibi yumuşak bir dolgu malzemesi yerleştirin.
• Daha sonra kolu ve dolgu malzemesini ikinci bir askı ile destekleyin.

4. Dirsek yaralanmaları:

• Hasta/yaralı kolunu bükemiyorsa oturmasına yardım edin.
• Konfor ve destek için havlu gibi dolgu malzemesinin yaralının dirsek çevresine yerleştirin.
• Geniş kat bandajlar kullanarak kolu yaralı için en rahat pozisyonda sabitleyin (Resim).
• Bandajları kırık bölgesinden uzak tutun.
• 112 acil yardım ekibi gelinceye kadar hasta/yaralının ön kol, el bileği ve elini solukluk, soğukluk, morarma ve uyuşma yönünden 10 dakikada bir kontrol edin.
• Eğer solukluk, soğukluk, morarma ve uyuşma ortaya çıkarsa bandajları hafifçe gevşetin, düzelme olmaz ise sökün ve kolu destekleyin.

5. Önkol ve bilek yaralanmaları:

• Kol ve göğüs arasından üçgen bir bandajı kaydırın ve yaralı kolu askıya alın.
• Önkolu küçük bir havlu gibi yumuşak bir dolgu malzemesi ile sarın.
• Kolu ve dolgu malzemesini kol askısı ile destekleyin; düğümün yaralı tarafa bağlandığından emin olun.
• Hastaneye ulaşma süresi uzayacak ise kolu gövdeye sabitleyin.
• Bandajı dirseğe olabildiğince yakın yerleştirin.

6. El ve parmak yaralanmaları:

• Hasta/yaralıyı oturtun ve etkilenen bilek ve elini kaldırmasını ve desteklemesini isteyin; gerekirse ona yardım edin.
• El şişmeye başlamadan önce tüm yüzük, bileklik ve saat gibi dolaşım bozukluğuna yol açabilecek takıları çıkarın.
• İlave koruma için eli yumuşak, kabarık olmayan bir dolgu malzemesi ile sarın.
• Etkilenen kolu, askıya alarak yaralının vücuduna hafifçe yaklaştırın.
• Hastaneye ulaşma süresi uzayacak ise, göğsün etrafına ve askıya geniş bir bandaj bağlayarak kolu sabitleyin (Resim)

7. Leğen kemiği yaralanmaları:

• Hasta/yaralının başı düz olacak şekilde sırtüstü uzanmasına yardımcı olun.Bacaklarını düz tutun. Ancak daha rahat olacağını düşünüyorsanız dizlerini hafifçe bükecek şekilde dizlerinin arkasına yastık veya katlanmış bir giysi yerleştirebilirsiniz.
• Hasta/yaralının diz ve ayak bileklerindeki kemik çıkıntıların olduğu yerleri havlu gibi yumuşak bir dolgu malzemeleri ile destekleyin.
• Katlanmış üçgen bandajlarla bacaklarını hareketsiz hale getirin.
• Ayaklarını ve ayak bileklerini dar bir bandajla (1) ve dizlerini geniş bir bandajla (2) sabitleyin (Resim).

8. Kalça ve uyluk yaralanmaları:

• Hasta/yaralının hastaneye nakli uzun ve zor olacaksa bacak ve ayaklarını destekleyin. Bunun için hazır biçimlendirilebilir tespit malzemeleri ya da koltuk altından ayağa kadar uzanan sağlam bir çift tahta veya sopa kullanın.
• Tespit işlemini yaralı taraftan yapın.
• Hasta/yaralının bacaklarının arasını ve tespit malzemesi ile vücudu arasındaki boşluğu sert olmayan ve boşluğu ortadan kaldıracak şekilde havlu gibi yumuşak bir dolgu malzemesi ile doldurun.
• En son olarak ayakları birbirine bağlayın.
• Tespit malzemesinin uygulama sırası;
  • Ayaklar
  • Göğüs
  • Leğen kemiği
  • Dizler
  • Kırık bölgesinin üstü
  • Kırık bölgesinin altı
  • Bir ilave noktadır.

Bu işlem sırasında kırk bölgesine bandaj uygulamayın. Yaralı tamamen hareketsiz hale getirildikten sonra sedyeye alarak taşıyın. (Resim)

9. Bacak yaralanmaları:

Bacak yaralanmalarında eğer tespit gerektiren bir durum varsa bu durumda diğer bacak kullanılabilir.

• Bunun için yaralı bacağı yaralanmamış bacağın yanına getirin ve her iki bacağı birlikte tespit edin.
• Bacaklar arasındaki boşluğu sert olmayan ve boşluğu ortadan kaldıracak şekilde havlu gibi yumuşak bir dolgu malzemesi ile doldurun. Sırası ile;
  • Ayak ve ayak bilekleri
  • Dizler
  • Kırık bölgesinin üstü
  • Kırık bölgesinin altı geniş katlamalı bandajlar ile tespit edin.

10. Diz yaralanmaları:

• Hasta/yaralıyı yere veya zeminden izole etmek için tercihen bir battaniyeye uzanmasına yardımcı olun.
• En rahat pozisyonda desteklemek için yastıklar, battaniyeler veya katlanabilir yumuşak bir malzemeyi yaralı dizinin altına yerleştirin.

11. Ayak bileği yaralanmaları:

• Ayak bileğini rahatlatacak şekilde bir destek uygulayın.
• Ayak bileğini bandaj ile sarın.
• Bandajın üzerinden soğuk kompres uygulaması yapın ancak bunu 20 dakikadan uzun süre tutmayın.
• Yaralı uzvu kaldırın ve destekleyin.

12. Ayak ve ayak parmak yaralanmaları:

• Hasta/yaralının uzanmasına yardımcı olun ve dikkatlice yaralı bacağı destekleyin.
• Yaralı bölge şişmeye başlamadan önce varsa ayaktaki takılarını çıkarın.
• Ayağı, ayağın tabanından ağrılı bölgenin üst kısmına kadar uzanan bir destek bandajı ile sarın.
• Yaralı uzvu kaldırın ve destekleyin.