Bu konuda şokun tanımı, çeşitleri, bulguları, ilk yardım ve dikkat edilmesi gereken hususlar ile göğüs ağrısının tanımı, nedenleri, ilk yardım ve dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılacaktır
Şok
Dokuların ihtiyacı olan oksijen ve diğer temel gereksinimlerin dolaşım bozukluğu nedeniyle sağlanamaması durumuna şok adı verilir.
Şokun neden olduğu hasar, oksijensiz kalan vücut bölgesine ve oksijensiz kalma süresine bağlı olarak değişir. Örneğin, oksijen olmadan beyinde 4 ila 6 dakika içinde, karın organlarında 45 ila 90 dakika içinde ve cilt ve kas hücrelerinde ise 3 ila 6 saat içinde geri dönüşümsüz hasarlar meydana gelebilir. Bu yüzden şok hayatı tehdit eden bir durumdur. Kalıcı organ hasarı ve ölümü önlemek için acil tedavi gerektirir.
Şok, kalp krizinden şiddetli alerjik reaksiyona kadar pek çok nedenden kaynaklanabilir. Şokun tam tedavisi şoku oluşturan hastalığın veya yaralanmanın tedavisi ile mümkündür. Kan kaybına bağlı gelişen şok, yaralanmış hastalarında önlenebilir ölüm nedenleri arasında kafa yaralanmalarından sonra ikinci sırada gelir.
Oluş mekanizmasına göre 4 (dört) çeşit şok vardır:
- Kan veya sıvı kaybına bağlı gelişen şok (Hipovolemik Şok):
- Kanama nedenli: Temel neden kan kaybıdır. En sık yaralanmalara bağlı meydana gelir.
- Kanama dışı: Kusma ve ishal gibi vücut sıvılarının kaybına bağlı olarak meydana gelir.
- Kalp rahatsızlıklarına bağlı gelişen şok (Kardiyojenik Şok): Kalp krizi veya kalpte yaralanma gibi sebeplerden dolayı kalbin kan pompalama işlevinin bozulduğu durumlarda meydana gelir.
- Tıkayıcı hadiselere bağlı gelişen şok (Obstrüktif Şok): Akciğer sönmesi veya akciğere pıhtı atması gibi tıkayıcı nedenlere bağlı olarak meydana gelir.
- Kan veya sıvının dağılım bozukluğuna bağlı gelişen şok (Dağılımsal Şok):
- Nörojenik Şok: Sinir hasarı nedeniyle damar genişlemesine bağlı olarak meydana gelir.
- Anafilaktik (Alerjik) Şok: İlaç, besin ve böcek ısırması veya sokması gibi nedenlere bağlı olarak meydana gelir.
- Septik Şok: Enfeksiyonlara bağlı olarak meydana gelir.
Şok İçin Risk Altında Olan Hasta/Yaralılar:
- Şiddetli dış kanaması olan hasta/yaralılar
- Çok sayıda uzun kemikte (kol ve bacak kemikleri) ciddi kırığı olan yaralılar
- Karın ve göğüs bölgesinde yaralanması olanlar
- Ciddi enfeksiyonu olanlar
- Ciddi alerjik reaksiyonu olanlar
- Kalp krizi bulguları olanlar
Şok Belirti ve Bulguları
- Endişe ve huzursuzluk
- Güçsüzlük
- Sersemlik
- Baş dönmesi
- Bulantı-kusma
- Terleme
- Fenalık hissi
- Susuzluk hissi
- Kan basıncında düşme
- Hızlı ve zayıf nabız
- Hızlı ve yüzeysel solunum
- Ciltte soğukluk, solukluk ve nemlilik
- Dudak çevresinde solukluk ya da morarma
- Tırnaklarda morarma
- Bilinç seviyesinde azalma
- Göğüs ağrısı
Şokta İlk Yardım
- Öncelikle kendiniz, hasta/yaralı ve çevredekilerin güvende olduğundan emin olun.
- Hasta/yaralının bilincini kontrol edin.
- 112 acil yardım numarasının arayarak ya da aratarak yardım isteyin.
- Hasta/yaralıyı sırt üstü düz zemine yatırın ve rahat etmesini sağlayın.
- Hasta/yaralının havayolu, solunum ve dolaşımını kontrol edin.
- Hasta/yaralının mümkün olduğunca temiz hava solumasını sağlayın.
- Hasta/yaralıyı mümkün olduğunca hareket ettirmeyin.
- Dış kanama varsa hemen kanamayı kontrol altına almaya çalışın.
- Hasta/yaralıyı şok pozisyonuna getirin
- Hasta/yaralının üzerindeki kıyafetler sıkıysa gevşetin.
- Hasta/yaralının üzerinde ıslak kıyafetler varsa kişiyi fazla hareket ettirmeden çıkarmaya çalışın veya kıyafetleri kesin.
- Hasta/yaralının ağzından kan geliyor veya kusuyorsa hasta/yaralıyı düz şekilde yan tarafına çevirip kan veya kusmuğun solunum yollarına kaçmasını önleyin.
- Hasta/yaralının üzerini örtün ancak aşırı ısınmasına engel olun.
- Eğer iç kanama kol veya bacaktan kaynaklanıyorsa kol ve bacağı hareket etmeyecek şekilde tespit edin.
- Hasta/yaralıya yiyecek veya içecek vermeyin.
- Hasta/yaralının bilincini ve yaşam bulgularını 2-3 dakika arayla kontrol edin.
- 112 acil yardım ekiplerine teslim edinceye kadar hasta/yaralının yanından ayrılmayın.
- Hasta/yaralının endişe ve korkularını gidererek psikolojik destek sağlayın.
- Bilinci kötüleşirse kurtarma (iyileşme, derleme) pozisyonuna getirin.
- Solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlayın.
- Dikkat edilmesi gereken hususlar
- Şoktaki hasta/yaralıya müdahalede zaman çok önemlidir.
- Şoktaki hasta/yaralıya havayoluna kaçma riski ve ameliyata alınma olasılığından dolayı kesinlikle yiyecek ve içecek verilmemelidir.
- Kalça ve bacak yaralanmalarında ayakları yukarı kaldırmak daha fazla hasara neden olur. Bundan dolayı bu yaralanmalarda ayaklar yukarı kaldırılmamalıdır.
- Omurga yaralanması şüphesi olmayan göğüs yaralanması ve delici göğüs yaralanması olanlar ile solunum güçlüğü ve kalp krizi geçiren insanları sırt üstü düz yatırmayın. Onları yarı oturur pozisyonda tutup rahatlamalarını sağlayın.
- Kafa yaralanması olan, felç geçiren, göğüs yaralanması olan, nefes alma güçlüğü çeken veya kalp krizinden şüphelenilen hasta/yaralının bacaklarını kaldırmayın.
- Şok pozisyonu; yaralanma veya yaralanma kanıtı yoksa uygulanmalıdır.
Göğüs Ağrısı
Göğüs ağrısı; basit bir kas veya mide ağrısından, hayatı tehdit eden kalp krizi, akciğer damar tıkanıklığı veya büyük damar yırtılmasından kaynaklanabilen yaygın bir sağlık sorunudur. İlk yardımcılar için dikkate alınması gereken en önemli husus kalp krizidir. Bununla birlikte, her göğüs rahatsızlığı veya ağrısı kalp krizi değildir. Kalp kaynaklı göğüs ağrısını diğer nedenlerden ayırmak çok zor olabilir. Sigara içmek, yüksek tansiyon, şeker hastalığı ve fazla kilo kalp krizine neden olabilecek önemli risk faktörleridir. Eğitimli bir sağlık personeli için bile kalp krizini teşhis etmek kolay olmayabilir. Ancak göğüs ağrısına erken ve doğru müdahale yapılması hayatta kalma şansını artırmaktadır.
Kalp ile ilgili bir sorun olduğunu düşündüren uyarıcı işaretler şunlardır:
- Ağrının 15 dakikadan uzun sürmesi,
- Ağrının hareket etmekle artması,
- İstirahatte rahatlamanın olması ve
- Hasta/yaralının kalp problemlerinin olması ve kalp ilaçları kullanıyor olması.
Kalp Krizi Belirti ve Bulguları
- Göğüste rahatsızlık, gerginlik veya ağrı
- Omuz, sırt, boyun, çene, kollar veya mideye yayılan ağrı
- Ezici, sıkıştırıcı ve göğüs üzerine ağırlık çökmesi şeklinde ağrı
- Göğüs ortasında baskı hissi
- Baş dönmesi ve bayılma
- Terleme
- Nefes almada zorluk
- Bulantı ve kusma
- Sıkıntı hissi
Göğüs Ağrısında İlk Yardım:
- Hasta/yaralının hayati bulgularını kontrol edin.
- Hasta/yaralıyı rahat bir pozisyonda oturtun ya da düz yatırın. Yarı eğimli bir pozisyon genellikle bu tür durumlar için en rahat olanıdır.
- Dinlenmesini ve hareket etmemesini isteyin. Hasta/yaralı o anda nerede olursa olsun dinlenmesini sağlayın.
- Kıyafetleri dar ise gevşetin.
- Hasta/yaralıya güven verin ve onu sakinleştirin.
- Hasta/yaralıyı tekrar değerlendirin. Daha öncesinde buna benzer ağrılarının olup olmadığını sorun.
- Hasta/yaralının kalp rahatsızlığı için ilaç alıp almadığını sorun. Eğer öyleyse ve reçeteli ilacı yanındaysa almasına izin verin (Örn; dilaltı nitrogliserin reçete edilmiş ise, üç doza kadar alması güvenlidir).
- Mevcut aspirini varsa, hasta/yaralıdan bir aspirin tabletini çiğnemesini ve daha sonra bir miktar su ile yutmasını isteyin. Ona bunun kalbin kan akışına yardımcı olacağını söyleyin.
- Hasta/yaralının öncesinde kalp hastalığı yok ve benzer şikâyetleri olmamış ise hasta/yaralının kalp krizi geçiriyormuş gibi değerlendirin.
- 112 acil yardım numarasının arayarak ya da aratarak yardım isteyin.
- Sağlık ekipleri gelinceye kadar hasta/yaralının yanında kalın.
- Hasta/yaralının bilinci kaybolursa kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
- Hasta/yaralının solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlayın.
- Dikkat edilmesi gereken hususlar
- Göğüs ağrısında öncelikle düşünülmesi gereken hastalık kalp krizi olmalıdır.
- Kalp hastalığı olan bir kişide göğüs ağrısı ve rahatsızlık var, ancak dinlenme ve ilaca rağmen ağrıda azalma olmuyorsa, kişi kalp krizi olarak kabul edilmelidir.
- Göğüs ağrısı olan yetişkinler için ilk yardım ortamında erken dönemde aspirin verilmesi önerilmektedir.
- Kalp kaynaklı olduğunu düşündürmeyen göğüs ağrısı varsa veya ilk yardımcı aspirin verip vermemekte kararsız kalırsa, aspirin vermemelidir.
Özet
- Herhangi bir sağlık durumu veya yaralanma şoka yol açabilir. Şokun neden olduğu hasar, hangi vücut bölgesinin oksijensiz kaldığına ve oksijensiz kalma süresine bağlıdır. Kalıcı organ hasarı ve ölümü önlemek için 112 acil yardım numarası aranarak ya da aratılarak yardım istenmelidir.
- Göğüs ağrısı kalp, akciğer, büyük damar, sindirim sistemi ve kas kaynaklı olabilir.
- Göğüs ortasında şiddetli sıkıştırıcı, baskı tarzında olan kollara, boyna, çeneye ve omuza yayılan ağrılarda kalp krizi düşünülmelidir.
- Göğüs ağrısına erken ve doğru müdahale hayatta kalma oranını artırmaktadır.