Yaralanmalarda İlk Yardım

Bu konuda yaralanmalar, yaralanmaların belirti ve bulguları, ilk yardım uygulama basamakları ve dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılacaktır

Baş, Boyun ve Omurga Yaralanmaları

Baş, boyun ve omurga yaralanmaları ciddi yaralanmalardır ve genellikle aynı başlık altında ele alınırlar. Ancak belirti ve bulguları farklıdır. Doğru bir şekilde ilk yardım uygulanmadığında, küçük gibi görünen yaralanmalar dahi hayatı tehdit edebilir.

Baş Yaralanmaları

Baş yaralanmaları; saçlı deri, kafatası ve yüz yaralanmalarını içerir. Baş yaralanması olan kişide omurilik yaralanması (boyun ve omurga yaralanmaları) da olabilir.

• Saçlı deride yaralanmalar: Kafatası yüzeyinde yer alan saçlı deri birkaç özelliği nedeni ile yaralanmalar açısından önem arz eder. Bunlardan birincisi; saçlı derinin kafatası yüzeyi üzerinde kolaylıkla yer değiştirebilmesidir. İkincisi ise; saçlı derinin herhangi bir darbe sonucu kolayca kafatası yüzeyinden ayrılabilmesidir. Diğer önemli bir hususta yaralanmalar sonrası saçlı derinin bol miktarda kanayabilmesi ve yaralıyı şoka dahi sokabilme özelliğidir. Bu durum, saçlı derinin çok miktarda kan damarı içermesinden kaynaklanmaktadır.
• Kafatası kırıkları: Kafatası yaralanmaları genellikle kırıklar ile sonuçlanır. Ancak kırıktan daha önemlisi beyin hasarının olup olmadığıdır. Bu nedenle beyin hasarı belirti ve bulguları açısından her yaralı değerlendirilmelidir.
• Yüz yaralanmaları: Yüz yaralanmaları ağız ve burun bölgesinde ise, başta solunum olmak üzere duyu organlarını etkileyebilir ve geri dönüşümsüz hasarlanmalara neden olabilir.

Baş Yaralanmalarında Belirti ve Bulguları

• Saçlı deri veya yüzde yara, şişlik ve kanamalar
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Bilinç değişikliği
• Yer ve zaman algısında bozulma
• Hafıza kaybı
• Bulantı, kusma
• Burun veya kulaktan kanama
• Kafatasında şekil bozukluğu
• Kulak arkası ve göz kürelerinde renk değişikliği ve/veya morarma
• Göz bebeklerinde eşitsizlik
• Koma

Baş Yaralanmalarında İlk Yardım

• Yaralının bilincini kontrol edin.
• 112 acil yardım numarasını arayın ya da aratın.
• Yaşamsal bulguları kontrol edin.
• Yaralının havayolu açıklığını sağlayın.
• Yaralının bilinci açıksa;
  • Omurga yaralanma şüphesi yoksa yaralıyı sırt üstü rahat edebileceği bir pozisyonda baş ve omuzlarını hafif yükselterek yatırın.
  • Yaralıda baş yaralanması olduğunda kusma meydana gelebilir. Bu durumda baş-boyun ve omurgayı aynı hizada tutarak yaralıyı yan çevirin ve kusmuğun havayollarına kaçmasını önleyin.
• Yaralının bilinci kapalı ancak solunumu varsa;
  • Baş yaralanmasına boyun yaralanmasının da eşlik edebileceğini unutmayın.
  • Baş ve boynu hareket ettirmeden dikkatlice destekleyerek ve çevirme esnasında baş-boyun ve omurgayı aynı hizada tutarak yaralıyı yan çevirin.
• Havayolu açıklığını sağlarken yüz kırıkları olan kemiklere kuvvet uygulamaktan kaçının.
• Dış kanamavarsa kanama noktasına doğrudan bası uygulayın.
• Saçlı deriden kanamalarda doğrudan bası uygularken kafatası kemik kırığı riskinden dolayı aşırı kuvvet uygulamayın.
• Kulaktan kan veya sıvı geliyorsa temiz bir bezi kulak üzerine sıkı bir şekilde hafifçe sabitleyin, mümkünse yaralıyı kan veya sıvı gelen kulak tarafına çevirin.

Boyun ve Omurga Yaralanmaları

Omurga yaralanmaları etkilenen bölgeye göre kalıcı sakatlıklara ve ölüme neden olabileceği için son derece önemlidir. En çok zarar, bel ve boyun bölgesinde meydana gelir ve çok ağrılıdır.

Boyun ve Omurga Yaralanmalarında Belirti ve Bulguları

• Boyun ve omurga bölgesinde ağrı
• Boyun ve omurga bölgesinde hassasiyet
• Yaralanma bölgesinin aşağısında duyuda azalma veya duyu kaybı
• El ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve his kaybı
• Yaralanma bölgesinin aşağısında kuvvet azalması veya kaybı.

Boyun ve Omurga Yaralanmalarında İlk Yardım

• Yaralının bilincini kontrol edin
• 112 acil yardım numarasını arayın ya da aratın.
• Yaşamsal bulguları kontrol edin.
• Yaralının havayolu açıklığını sağlayın.
• Yaralının bilinci açık ise:
  • Yaralıyı bulduğunuz pozisyonda sabit tutun, sadece tehlike anında hareket ettirin.
  • Yaralıyı tekrar değerlendirin ve hareket etmemesini söyleyin.
  • Kıyafetleri sıkıysa gevşetin.
  • Omurganın hareketini önlemek için yaralının başını ve boynunu sabit tutun.
• Yaralının bilinci kapalı ancak solunumu varsa:
  • Yaralının baş ve boynunu elinizle sabitleyerek baş-boyun ve omurgayı aynı hizada tutarak kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Omurganın hareketini önlemek için yaralının başını ve boynunu sabit tutun.

Dikkat edilmesi gereken hususlar

• Yaralıda baş yaralanmasına bağlı bilinç kaybı mevcutsa her zaman boyun yaralanmasının da eşlik edebileceğini düşünün.
• Omurga yaralanmasında şüphelenilen yaralıyı tehlike olmadıkça hareket ettirmeyin.
• Yaralının hareket etmesine izin vermeyin.
• Yaralıya boyunluk takmayın.
• Kulak veya burundan kan veya sıvı akışını durdurmaya çalışmayın.
• Saplanmış bir nesne varsa bunu çıkarmaya çalışmayın ve olduğu yerde sabitleyin.
• Kırık bölgesine bastırmayın.
• Açık bir kafatası kırığını temizlemeyin; beyin enfeksiyonuna neden olabilirsiniz.
• Başına darbe aldıktan sonra kendiliğinden hızlıca iyileşen bir yaralıda halen ciddi beyin hasarı olabilir. Yaralıyı mutlaka sağlık kuruluşuna götürülmesini sağlayın.

Göğüs Yaralanmaları

Göğüs yaralanmaları her zaman ciddidir. Göğüs yaralanmaları ezici veya delici aletlerden kaynaklanabilir. Göğüs duvarına zarar veren herhangi bir yaralanma, yaralıların nefes alıp vermelerini doğrudan etkileyebilir. Göğüs yaralanmaları akciğer, kalp ve kan damarlarına zarar verebilir. Kaburgalarda kırığa neden olabilir. Yaralanmanın açık veya kapalı (künt) olması fark etmeksizin akciğer zarları arasına hava girebilir ve akciğerin sönmesine neden olabilir. Bu durum akciğeri etkileyerek yaralıyı nefessiz bırakabilir ve hatta ölümüne neden olabilir.

Göğüs Yaralanması Belirti ve Bulguları

• Nefes darlığı
• Nefes alıp verirken ağrı
• Ezici yaralanmalarda ağrı, hassasiyet, çıtırtı sesi, morarma
• Delici yaralanmalarda aletin oluşturduğu yara
• Yara üzerinde saplanmış delici veya kesici alet
• Açık yarada yaralı nefes alırken içeri giren havaya ait ses duyulması
• Açık yarada yaralı nefes verirken yara yerinden çıkan hava kabarcığı ve kan
• Şok bulguları
• Bilinç kaybı.

Göğüs Yaralanmalarında İlk Yardım

Açık ve kapalı (künt) göğüs yaralanmalarında ilk yardım uygulamaları sınırlıdır. Bu tür yaralanmalarda yaralı en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır.

• Kapalı (künt) göğüs yaralanmalarında ilk yardım basamakları:
  • Yaralının bilincini kontrol edin.
  • 112 acil yardım numarasını arayın ya da aratın.
  • Yaşamsal bulguları kontrol edin.
  • Yaralıyı sakinleştirin.
  • Yaralıyı yarı oturma pozisyonuna getirin ve yarasının olduğu tarafa doğru eğilmesini sağlayın.
  • Yaralının solunumunu izlemeye devam edin.
  • Yaralının bilinci kapanır ancak nefes almaya devam ederse, yaralı tarafına çevirerek kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Yaralının solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlayın.
• Açık göğüs yaralanmalarında ilk yardım basamakları:
  • Yaralının bilincini kontrol edin.
  • 112 acil yardım numarasını arayın ya da aratın.
  • Yaşamsal bulguları kontrol edin.
  • Yaralıyı sakinleştirin.
  • Yaralıyı yarı oturma pozisyonuna getirin ve yarasının olduğu tarafa doğru eğilmeye teşvik edin.
  • Yaralanma yerinde kanama varsa kanamayı bası ile kontrol edin.
  • Emici karakterde olmayan açık göğüs yarasını dış ortamla serbestçe iletişimde olacak şekilde pansuman uygulamadan açık bırakın veya gerekiyorsa yarayı tıkayıcı olmayan gevşek bir pansuman ile kapatın.
  • Emici karakterde olan açık göğüs yarası varsa; steril veya temiz bir bezi yaranın üzerine kapatın ve üç kenarını bantla gevşekçe sabitleyin. Bir kenarına ise bant ile sabitleme yapmadan boş bırakın. Bu sayede göğüs kafesindeki hava dışarı çıkabilirken içeri girmesi engellenmiş olur.
  • Göğse saplanmış bir cisim varsa kesinlikle çıkarmayın. Cismi yaranın içerisinde bulunduğu pozisyonda sabit tutacak şekilde gazlı bez, rulo şeklinde sargı bezi (simit sargı) veya temiz kumaş yerleştirerek sabitleyin.
  • Yaralının solunumunu izlemeye devam edin.
  • Yaralının bilinci kapanır ancak nefes almaya devam ederse, yaralı tarafına çevirerek kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
  • Yaralının solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlayın.

Dikkat edilmesi gereken hususlar:

• Açık göğüs yarasında tıkayıcı pansuman veya malzemeleri yanlış kullanılarak dikkatsizce yara kapatmaktan kaçının. Bu yaşamı tehdit edici istenmeyen sonuçlara yol açabilir.
• Delici göğüs yaralanmalarında yaralanma yönü karın bölgesine doğru ise karın içi yaralanmaların da olabileceğini göz önünde bulundurun.

Karın Yaralanmaları

Karın yaralanmaları ezici (künt) ve delici yaralanmalar olarak ikiye ayrılır. Her ikisi de ciddi ve ölümcül sonuçlara yol açabilir.

Ezici (Künt) Karın Yaralanmaları

Ezici yaralanmalar: araç içi ve dışı trafik kazası, yüksekten düşme ve göçük altında kalma gibi nedenlere bağlı meydana gelir.

Ezici (Künt) Karın Yaralanmasında Bulguları

• Karında ağrı, hassasiyet
• Bulantı, kusma
• Karında ezikler, sıyrıklar
• Kızarıklık, morluk
• Şişkinlik
• Solukluk ve
• İç kanamaya bağlı şok bulguları bakın: kanamalarda ilk yardım bölümü sayfa:…)

Ezici (Künt) Karın Yaralanmalarında ilk Yardım:

Ezici (künt) karın yaralanmaları dışarıya hemen bulgu vermedikleri için göründüklerinden daha ciddi olabilirler. Bu yaralanmalarda yaşamsal bulguların kontrolü ve hızlı şekilde hastaneye ulaşım sağlanmalıdır.

Ezici (Künt) Karın Yaralanmasında İlk Yardım Basamakları

• Yaralının bilincini kontrol edin.
• 112 acil yardım numarasını arayın ya da aratın.
• Yaşamsal bulguları kontrol edin
• Yaralıyı yere yatırın.
• İç kanama ve buna bağlı şok bulgularını (şok bulguları için bakın: Kanamalarda ilk yardım bölümü sayfa:…) izleyin.
• Su dahil herhangi bir yiyecek veya içecek vermeyin.
• Yaralının bilinci kapanır ancak nefes almaya devam ederse, yaralı tarafına çevirerek kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
• Yaralının solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlayın.

Delici Karın Yaralanmaları

Delici yaralanmalar; ateşli silahlar, delici ve kesici aletlere bağlı olarak meydana gelir.

Delici Karın Yaralanmaları Bulguları

• Karında ağrı, hassasiyet
• Bulantı, kusma
• Cilt kesisi
• Karında saplanmış bir cisim
• Ateşli silaha bağlı kurşun veya saçma giriş-çıkış izleri
• İç ve dış kanama
• Ciltten dışarı çıkan iç organlar ve
• İç ve dış kanamaya bağlı şok bulguları.

Delici Karın Yaralanmalarında İlk Yardım

Delici karın yaralanmalarında ciltte görülen yara küçük olsa bile, vücutta derinde yer alan organ ve dokulara hasar vermiş olabilir. İç ve dış kanamaya bağlı şok bulguları oluşabilir. Özellikle; karın tahta gibi sert ve çok ağrılı ise durum ciddidir.

Delici karın yaralanmalarında ilk yardım basamakları:

• Yaralının bilincini kontrol edin.

• Yaşamsal bulguları kontrol edin.
• Yaralıyı düz yere yatırın.
• Yarayı kuru ve temiz bir pansumanla örtün.
• Dış kanama varsa doğrudan bası ile kontrol edin.
• Karından dışarı çıkan organlara dokunmayın.
• Dışarı çıkan organları içeri sokmaya çalışmayın, üzerine temiz nemli bir bez örtün, bez üzerine de temiz şeffaf plastik gıda ambalajı veya alüminyum folyo ile örtüp bandaj yapın. 
• Saplanmış bir cisim varsa kesinlikle çıkarmayın. Cismi yaranın içerisinde bulunduğu pozisyonda sabit tutacak şekilde gazlı bez, rulo şeklinde sargı bezi (simit sargı) veya temiz kumaş yerleştirerek sabitleyin.
• Mümkünse yaralının dizlerini bükün.
• Isı kaybını engellemek için üzerini örtün.
• Su dahil herhangi bir yiyecek veya içecek vermeyin.
• Yaşamsal bulguları izleyin.
• Yaralının bilinci kapanır ancak nefes almaya devam ederse, yaralı tarafına çevirerek kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.
• Yaralının solunumu durursa Temel Yaşam Desteğine başlayın.

Dikkat edilmesi gereken hususlar

• Uygulamalar sırasında karına kuvvetli bası uygulamayın.
• Delici karın yaralanmalarında göğüs içi yaralanmalarının da olabileceğini göz önünde bulundurun.

Ezilme Yaralanmaları

Trafik kazaları, şantiye kazaları, patlamalar ve doğal afetler (örneğin toprak kaymaları, depremler) ezilme yaralanmalarının en yaygın nedenleridir. Ezilme yaralanmaları; kırıklar, iç ve dış kanamalar, iç organlarda kopmaları ve dokularda şişmeyi içerebilir. Uzun süreli sıkışma ve hareketsizlik durumunda kaslarda zararlı maddeler birikerek aşırı doku hasarı ve böbrek yetmezliği başta olmak üzere organ yetmezliklerine neden olabilir.

Ezilme Yaralanmalarındaki Bulgular

• Vücutta ve uzuvlarda ezilme şeklinde yaralar
• Kırıklar
• Halsizlik
• Uykuya meyil
• Bilinç değişiklikleri
• İdrar miktarında azalma
• İdrar renginde koyulaşma
• Dış kanamalar
• İç kanama bulguları
• Şok bulguları

Ezilme Yaralanmalarında İlk Yardım Basamakları

• Yaralının bilincini kontrol edin.
• 112 acil yardım numarasını arayın ya da aratın.
• Yaşamsal bulguları kontrol edin.
• Eğer fiziksel olarak mümkün ve güvenli ise yaralıyı ezilmeyi oluşturan kuvvetlerden uzaklaştırın.
• Dış kanaması varsa doğrudan bası ile durdurun.
• Yaralanan uzuvlarını hareket ettirmeyin.
• Yaralıyı sıcak tutun.
• Yaralının durumunu izlemeye devam edin.

Dikkat edilmesi gereken hususlar:

• Ezilme yaralanması olan bir yaralı ağrıdan şikâyet etmeyebilir ve dış yaralanma belirtisi olmayabilir.
• Hafif yaralanmalarda dahi organ yetmezlikleri gelişebilir.
• Ezilme yaralanmasına maruz kalan tüm yaralılar mutlaka hastaneye ulaştırılmalıdır.

Diş Kopmaları

Yüzü içine alan düşme veya kazayı takiben bir diş hasarlanabilir veya kopabilir. Bu durumda en kısa zamanda kopan dişin yerine yerleştirilmesi gerekir. Zaman uzadıkça diş dokularında geri dönüşsüz hasarlar ortaya çıkar.

Diş Kopmalarında İlk Yardım

Diş kopmalarında kopan dişin acilen yerine yerleştirilmesi müdahaledeki seçeneklerinden biri olmakla birlikte ilk yardımcılar için bu işlem çoğunlukla mümkün değildir.

Diş Kopmalarında İlk Yardım Uygulama Basamakları

• Kopan dişi yerine yerleştirmeye çalışmayın.
• Kopan dişi temizlemeyin.
• Kopan dişi Hank’in dengeli tuz solüsyonu, Propolis, Ricetral (oral rehidratasyon tuzunun ticari ismi) içerisinde veya sodyum klorür (serum fizyolojik), glikoz, potasyum klorür, sitrat veya ekstrüde pirinç içeren solüsyonların içerisinde veya streç filmde saklayın.
• Bu solüsyonları bulamazsanız; tam yağlı inek sütü veya yumurta akı gibi protein içeren maddeleri kullanın.
• Yaralıyı mümkün olan en kısa zamanda diş hekimine yönlendirin.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Kopmuş diş, kökünden tutulmamalıdır.
• Kopan dişleri temizlemeye çalışmayın, çünkü bu işlem dişte kalan hayati dokulara zarar verebilir.

• Özet
• Baş, boyun ve omurga yaralanmaları hayatı tehdit edici ciddi yaralanmalardır.
• Omurga yaralanması şüphesi olan yaralı tehlike olmadıkça hareket ettirilmemelidir. Yaralının hareket etmesine de izin verilmemelidir.
• Kapalı ve açık göğüs yaralanmalarında ilk yardım uygulamaları sınırlıdır. Bu tür yaralanmalarda en kısa sürede yaralının bir sağlık kuruluşuna ulaştırılması sağlanmalıdır.
• Ezici (Künt) karın yaralanmaları hemen bulgu vermedikleri için göründüklerinden daha ciddi olabilirler.
• Delici karın yaralanmalarında ciltte görülen yara küçük olsa bile, vücutta derinde yer alan organ ve dokulara hasar vermiş olabilir. İç ve dış kanamaya bağlı şok bulguları oluşabilir.
• Ezilme yaralanmaları; kırıklar, iç ve dış kanamalar, iç organlarda kopmaları ve dokularda şişmeyi içerebilir.
• Ezilme yaralanmasına maruz kalan tüm yaralılar acil tedavi için mutlaka hastaneye ulaştırılmalıdır.
• Kopan diş yerine yerleştirilmeye çalışılmamalı, kökünden tutulmamalı ve yaralı en kısa zamanda diş hekimine yönlendirilmelidir.